Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός
1. Βιογραφικά στοιχεία

1.1. Προσωπογραφικά στοιχεία

Ο Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός γεννήθηκε στις 5 Οκτωβρίου του έτους 1338.1 Το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης, ωστόσο, μετά την ανάρρησή του στο θρόνο, μετονομάστηκε σε Αλέξιος προς τιμή του παππού του Αλέξιου Β' Μεγάλου Κομνηνού (1297-1330). Ήταν ο δευτερότοκος γιος του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Βασίλειου Μεγάλου Κομνηνού (1332-1340) και της Ειρήνης Τραπεζουντίας, γόνου αριστοκρατικής οικογένειας από την Τραπεζούντα, και αδελφός του Αλέξιου Κομνηνού, της Θεοδώρας Μεγάλης Κομνηνής και της Μαρίας Μεγάλης Κομνηνής. Νυμφεύθηκε την ανιψιά του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνού (1348/1354-1357), Θεοδώρα Καντακουζηνή Κομνηνή, με την οποία απέκτησε επτά παιδιά, την Άννα, τον Βασίλειο, τον, μετέπειτα αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Μανουήλ Γ' Μέγα Κομνηνό (1390-1417), την Ευδοκία και τρεις ακόμα κόρες, τα ονόματα των οποίων δεν είναι γνωστά. Είχε, επίσης, έναν νόθο γιο, τον Ανδρόνικο. Ο γάμος του με τη Θεοδώρα Καντακουζηνή πραγματοποιήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου του 1351 και τελέστηκε στο καθολικό της μονής του Αγίου Ευγενίου.

Την 21η Ιανουαρίου του 1350 ο Ιωάννης ως Αλέξιος Γ΄ ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, στην οποία επέστρεψε μετά από μια μακρά χρονικά περίοδο εξορίας στην Κωνσταντινούπολη.2 Πέθανε στις 20 Μαρτίου του 1390.

1.2. Βασιλεία

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός (1349/50-1390) ήρθε αντιμέτωπος με τις εσωτερικές αναταραχές και τους εμφυλίους πολέμους που αφορούσαν τη διαμάχη μεταξύ των αριστοκρατικών οίκων της Τραπεζούντας και ταλαιπωρούσαν την αυτοκρατορία από την περίοδο της βασιλείας της Ειρήνης Παλαιολογίνας (1340-1341), πρώτης συζύγου του πατέρα του, Βασίλειου Μεγάλου Κομνηνού (1332-1340). Μη διαθέτοντας το σθένος να επιβληθεί στις εμπλεκόμενες στη διαμάχη δυνάμεις, προσεταιριζόταν ανάλογα με τις περιστάσεις κάποια από τις μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες της Τραπεζούντας, προβαίνοντας στη σύλληψη μελών πότε της μίας και πότε της άλλης οικογένειας.

Παράλληλα, κλήθηκε να αντιμετωπίσει και τους εξωτερικούς κινδύνους που προέκυψαν από τον ανταγωνισμό Βενετών και Γενουατών εμπόρων καθώς και τις εισβολές των Τουρκομάνων σε εδάφη της αυτοκρατορίας.

Στο πεδίο της εσωτερικής πολιτικής πρέπει να αναφερθεί ότι ο Αλέξιος Γ' συνέδραμε την σχολή ανώτατων σπουδών της Τραπεζούντας, όπως και πολλούς ναούς και μονές της περιοχής, και επίσης επισκεύασε τα τείχη της Τραπεζούντας και πολλών επαρχιακών φρουρίων.

2. Η άνοδος στο θρόνο

Η τραπεζούντια αριστοκρατία που αντιπροσωπευόταν κυρίως από δύο οικογενειακά δίκτυα, τους Σχολάριους, με την κωνσταντινουπολίτικη παράδοση, και τους αυτόχθονες Αμυντζαντάριους, έλαβε αφορμή από το κενό εξουσίας που προέκυψε μετά το θάνατο του Βασίλειου Μεγάλου Κομνηνού (1332-1340) την 6η Απριλίου του 1340, λόγω της απουσίας απογόνου από την πρώτη νόμιμη σύζυγό του, Ειρήνη Παλαιολογίνα (1340-1341), και την αδυναμία της να επιβληθεί. Στις εσωτερικές διαμάχες αναμείχθηκαν και άλλες οικογένειες της τραπεζούντιας αριστοκρατίας, όπως των Καβαζιτών, των Μειζοματών, των Δωρανιτών και των Τζανιχιτών.

Τον Αύγουστο του 1340 ο Ιωάννης, μετέπειτα Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός, στάλθηκε εξόριστος με τη μητέρα του και τον μεγαλύτερο αδελφό του στην Κωνσταντινούπολη. Στις 22 Δεκεμβρίου 1349, μετά την παραίτηση του Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού (1344-1349),3 επέστρεψε στην Τραπεζούντα μαζί με τη μητέρα του Ειρήνη Τραπεζουντία με την παρότρυνση των Τραπεζούντιων Σχολαρίων και την υποστήριξη του Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνού, για να διεκδικήσει ειρηνικά το θρόνο της Τραπεζούντας. Έγινε δεκτός από το λαό και τους άρχοντες της πόλης και στέφθηκε στις 21 Ιανουαρίου του επόμενου έτους στο καθολικό της μονής του Αγίου Ευγενίου. Μετά την άνοδό του στον αυτοκρατορικό θρόνο υποχρέωσε τον έκπτωτο Μιχαήλ Μέγα Κομνηνό να καρεί μοναχός στο σπήλαιο-ναό του Αγίου Σάββα.

3. Η εσωτερική πολιτική

3.1. Στάσεις – συνωμοσίες

Από τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός προκειμένου να αντιμετωπίσει την πολιτική αναταραχή που οφειλόταν στην αντιπαλότητα μεταξύ των αριστοκρατικών οίκων της Τραπεζούντας προσεταιριζόταν ή καταδίωκε πότε τα μέλη της μίας και πότε τα μέλη της άλλης οικογένειας. Τον Ιούνιο του 1350 4 προέβη στη σύλληψη του μεγάλου στρατοπεδάρχη της Τραπεζούντας Θεόδωρου Δωρανίτη, του επονομαζόμενου Πιλέλη, και του πρωτοβεστιάριου της Τραπεζούντας Κωνσταντίνου Δωρανίτη και άλλων μελών του οίκου των Δωρανιτών και στον εγκλεισμό τους για μικρό χρονικό διάστημα σε ειδικά διαμορφωμένες φυλακές για τους άρχοντες. Οι ενέργειες αυτές κάθε άλλο παρά αποθάρρυναν τους φιλόδοξους αριστοκράτες, που πάντοτε είχαν λόγους να επιθυμούν την ανατροπή του αυτοκράτορα.

Τον Ιανουάριο του 1351 ο Αλέξιος Γ΄ αντιμετώπισε συνωμοσία που είχε οργανωθεί από τον πρωτοβεστιάριο Λέοντα Καβασίτη. Διέταξε τη σύλληψη του Καβασίτη και το διορισμό στη θέση του του Πιλέλη, ο οποίος είχε ήδη απελευθερωθεί. Λίγο αργότερα, όμως, ο Πιλέλης στασίασε και πάλι εναντίον του Αλεξίου Γ΄ και κατέλαβε την ακρόπολη της Τραπεζούντας, γνωστή και ως κάστρο του Κουλά, αιχμαλώτισε μάλιστα και τον μεγάλο δούκα Νικήτα Σχολάρη. Το νέο εγχείρημα του πρωτοβεστιάριου έληξε άδοξα καθώς δεν έχαιρε της στήριξης του λαού. Το κάστρο του Κουλά ανακαταλήφθηκε ενώ οι συνωμότες συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο κάστρο του Κεγχρινά και τον επόμενο χρόνο, το 1352, θανατώθηκαν. Την περίοδο εκείνη, ο αυτοκράτορας, αισθανόμενος ιδιαίτερα ανασφαλής λόγω των συνεχών στάσεων και αναταραχών, απομακρύνθηκε στην Τρίπολη.

Τον Σεπτέμβριο του 1351 ο Αλέξιος Γ' όρισε τη μητέρα του επικεφαλής εκστρατείας κατά του Κωνσταντίνου Δωρανίτη στα Λίμνια, ενώ τον Απρίλιο του 1352 αποκατέστησε τις σχέσεις του με τον πιγκέρνη Ιωάννη Τζανιχίτη, ο οποίος λίγους μήνες νωρίτερα, πιθανότατα τον Ιανουάριο,5 είχε καταλάβει το φρούριο της Τζάνιχας. Τον Μάιο του 1355 ο αυτοκράτορας εκστράτευσε εναντίον του μεγάλου δούκα Νικήτα Σχολάρη, ο οποίος παλαιότερα είχε βοηθήσει μεν τον αυτοκράτορα να αντιμετωπίσει τους Δωρανίτες, συγκέντρωσε όμως μεγάλη δύναμη στα χέρια του μετά τα γεγονότα του Ιουνίου του 1350 και τελικά τον Ιούνιο του 1354 στασίασε και κατέλαβε την Κερασούντα. Ο Νικήτας Σχολάρης επιχείρησε στη συνέχεια να εκστρατεύσει διά θαλάσσης εναντίον και της ίδιας της πόλης της Τραπεζούντας, με την υποστήριξη του γιου του και του πρωτοβεστιάριου Βασίλειου Χουπάκη. Τον Μάιο του 1355 ο Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός κατέλαβε την Κερασούντα, ωστόσο δεν κατάφερε να συλλάβει τους στασιαστές, που διέφυγαν στο κάστρο του Κεγχρινά. Παράλληλα, την ίδια περίοδο αντιμετώπισε και την ατελέσφορη απόπειρα του έκπτωτου Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού (1344-1349) να ανακαταλάβει την εξουσία. Τον Οκτώβριο του 1356 ο μέγας δομέστικος Μειζομάτης και ο μέγας στρατοπεδάρχης Μιχαήλ Σαμψών με διαταγή του αυτοκράτορα εκστράτευσαν στην περιοχή του Κεγχρινά, κατέλαβαν το κάστρο και συνέλαβαν τον Σχολάρη και τους οπαδούς του.

Ενδεικτική της έντασης που υπήρχε στις σχέσεις του Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού με την αριστοκρατία της επικράτειάς του ήταν και η απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, στο ποτάμι του Αγίου Γρηγορίου στην τοποθεσία Καταβατός, που οργανώθηκε στις 27 Οκτωβρίου 13636 από τους Καβαζίτες και τον Γεώργιο Σχολάρη. Οι Καβαζίτες συνελήφθησαν, ο Σχολάρης διέφυγε στην Αμισό ενώ τέθηκε σε περιορισμό και ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Νήφων στη μονή Σουμελά ως συμμέτοχος στη συνωμοσία.

Το 1371 ο Αλέξιος Γ΄ εξέδωσε χρυσόβουλο με το οποίο παραχωρούσε στον Γεώργιο Δωρανίτη τα έσοδα του χωριού Χωροβή προκειμένου να τον εξευμενίσει και να δείξει ότι επιθυμεί να δώσει τέλος στις εμφύλιες διενέξεις.

3.2. Αυτοκρατορικές χορηγίες

Ο Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός συνέδραμε πολλούς ναούς και μοναστήρια της περιοχής του Πόντου αλλά και του ελλαδικού χώρου. Το 1362 ανοικοδόμησε και κόσμησε με τοιχογραφίες το ναό του Αγίου Φωκά στην Κορδύλη, καθολικό στο εξής της ομώνυμης μονής που ίδρυσε ο ίδιος. Την περίοδο 1360-1365 ανοικοδόμησε τη μονή της Παναγίας Σουμελά ενώ το 1364 παραχώρησε στη μονή με χρυσόβουλο προνόμια, παροίκους και εδάφη. Στη μονή δώρισε, επίσης, και μια εικόνα της Παναγίας, φιλοτεχνημένη στον εικονογραφικό τύπο Ρόδον το Αμάραντον.7 Το 1365 παραχώρησε με χρυσόβουλο επικαρπία εδαφών στη μονή Αγίου Γεωργίου Χούτουρα8 και το 1374 ίδρυσε τη μονή Διονυσίου στο Άγιο Όρος. Ο Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός ενίσχυσε με χρηματικό ποσό την ανέγερση της μονής που κατέβαλε εκ μέρους του ο μοναχός Διονύσιος και ενέκρινε ετήσια χορηγία του ποσού των 1000 αργυρών νομισμάτων προς τη μονή. Το 1376, πιθανόν μετά το θάνατο του γιου του Ανδρόνικου και την ταφή του στη μονή της Παναγίας Θεοσκεπάστου, ο αυτοκράτορας κόσμησε με τοιχογραφίες το καθολικό της μονής. Το 1378 ανήγειρε τη μονή του Αγίου Λαυρεντίου στο Πήλιο και το 1386 χορήγησε προνόμια στη μονή Βαζελώνος, με χρυσόβουλο. Απεικονίσεις του Αλεξίου Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού φιλοτεχνήθηκαν στο καθολικό της μονής Σουμελά, στο καθολικό της μονής του Αγίου Ευγενίου και στο νάρθηκα του ναού της μονής της Παναγίας Θεοσκεπάστου.

Μέρες ακμής έζησε επί Αλεξίου Γ΄ Κομνηνού, και κυρίως κατά το γ΄ τέταρτο του 14ου αιώνα, η σχολή ανώτατων σπουδών της Τραπεζούντας, για την οποία έδειξε προσωπικό ενδιαφέρον ο αυτοκράτορας και τη φρόντισε με χορηγίες. Γενικότερα, μετά τον τερματισμό της εμφύλιας διαμάχης και την επιτυχή αντιμετώπιση των εξωτερικών κινδύνων, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας γνώρισε μια περίοδο σημαντικής ακμής και ανάπτυξης.

4. Αντιμέτωπος με τους Τουρκομάνους

Επίμονες και επίπονες υπήρξαν οι προσπάθειες του Αλέξιου Γ' Μεγάλου Κομνηνού για την ανάκτηση περιοχών που είχαν περιέλθει στην κυριαρχία Τουρκομάνων εμίρηδων αλλά και για τη διασφάλιση των συνόρων της αυτοκρατορίας καθώς οι επιθέσεις των γειτόνων που εποφθαλμιούσαν εδάφη της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του.

Τον Αύγουστο του 1355 απελευθερώθηκε η Σορώγαινα από τον δούκα της Χαλδίας Ιωάννη Καβασίτη. Στις 27 Νοεμβρίου 1356 και κατά τη διάρκεια του 1373 ο αυτοκράτορας εκστράτευσε εναντίον της Χεριανής, χωρίς θετικό αποτέλεσμα. Στις 11 Νοεμβρίου 1357 η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας υπέστη επιδρομή από τον Ibrahim Haçi emir (Χατζυμήρη) στην περιοχή της Παλαιοματζούκας ενώ το 1360, κατά την επίσκεψή του στη Χαλδία για να χτίσει το κάστρο του Κούκου, ο Αλέξιος Γ΄ δέχτηκε την επίθεση του Τουρκομάνου εμίρη Hoça Latif (Χατζηλατίφης, Χοτζιαλατίφης), ο οποίος τον ανάγκασε να σταματήσει και τις εργασίες. Ο Hoça Latif στράφηκε ανεπιτυχώς τον επόμενο χρόνο κατά της Ματζούκας. Τον Οκτώβριο του 1361 ο Τουρκομάνος ηγεμόνας Άχχι Αϊναπάκ επιτέθηκε κατά του φρουρίου της Γολάχης και το πολιόρκησε χωρίς επιτυχία. Το 1369, ωστόσο, το κάστρο περιήλθε στα χέρια των Τουρκομάνων.

Το 1370 ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός νίκησε τους Τουρκομάνους στην περιοχή των Μαρμάρων ενώ πολλές και επίπονες ήταν και οι προσπάθειες που κατέβαλε για να διατηρήσει την κυριαρχία του στην περιοχή των Λιμνίων και να απωθήσει τις τουρκομανικές επιθέσεις. Τον Φεβρουάριο του 1380 εκστράτευσε με επιτυχία εναντίον των Τζιαπνίδων Τούρκων με θαλάσσιες και χερσαίες δυνάμεις. Αδυνατώντας, ωστόσο, να επιβληθεί στους μουσουλμάνους γείτονές του και να αναχαιτίσει τις επεκτατικές του βλέψεις σε βάρος της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ο Αλέξιος Γ' στήριξε την εξωτερική πολιτική του στη σύναψη επιγαμιών.

5. Πολιτική επιγαμιών

5.1. Επιγαμίες με μουσουλμάνους ηγέτες

Προκειμένου να αναχαιτίσει τις επεκτατικές βλέψεις των Τουρκομάνων σε βάρος της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ο Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός οδηγήθηκε στην εφαρμογή μιας εξωτερικής πολιτικής που στηριζόταν στη σύναψη επιγαμιών μεταξύ των θηλέων γόνων του οίκου των Μεγάλων Κομνηνών και των διαδόχων (κληρονόμων) των τουρκομανικών εμιράτων. Μέσω αυτής της διπλωματικής οδού ο Αλέξιος Γ΄ διασφάλισε την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας του, καθώς και την ασφαλή διάβαση των εμπορικών δρόμων από την ποντική ακτή στις πόλεις του Παϊπέρτ και της Κελτζηνής ενώ παράλληλα διατήρησε και τον έλεγχο των λιμανιών.

Το 1352 προχώρησε στην πρώτη επιγαμία, μεταξύ του εμίρη των Αμιτιωτών Kutlu beğ (Χουτλουπέκη) και της αδελφής του, Μαρίας Μεγάλης Κομνηνής.9 Η δεύτερη συνήφθη το 1358, μετά την επιζήμια επιδρομή του Ibrahim Haçi emir (Χατζυμήρη) στην Παλαιοματζούκα, οπότε, φοβούμενος μια νέα επίθεση από τον μουσουλμάνο ηγεμόνα, πάντρεψε την αδελφή του Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή με τον Χατζυμήρη. Στις 8 Οκτωβρίου 1379 τελέστηκε ο γάμος του εμίρη των Λιμνίων Taccedin και της Ευδοκίας Μεγάλης Κομνηνής, κόρης του Αλεξίου Γ΄,10 με αντάλλαγμα την περιοχή των Λιμνίων, την οποία η Τραπεζούντα έχασε οριστικά το 1380 από τους Κεπνίτες. Η τέταρτη επιγαμία με μουσουλμάνο εμίρη συνήφθη μετά το 1380, όταν κόρη του Αλεξίου Γ' συζεύχθηκε τον Τουρκομάνο ηγεμόνα του Παϊπέρτ και της Κελτζηνής Muthharten και η πέμπτη επιγαμία συνήφθη μεταξύ κόρης του αυτοκράτορα και του Osman Karayuluk, γιου της Μαρίας Μεγάλης Κομνηνής και του Kutlu beğ. Επίσης, είναι πιθανόν κόρη του Αλεξίου Γ΄ να παντρεύτηκε τον εμίρη της Χαλυβίας, Suleyman Haçi emir.11

5.2. Επιγαμίες με χριστιανούς ηγέτες

Ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός εφάρμοσε την πολιτική των επιγαμιών και στη διπλωματία προς τους ηγεμόνες χριστιανικών κρατών επιδιώκοντας τη διατήρηση των καλών σχέσεων και την ανανέωση των συμμαχιών. Έτσι, η χήρα αδερφή του Θεοδώρα παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο (1355-1376)12 ενώ η κόρη του Άννα παντρεύτηκε το 1367 το βασιλιά των Ιβήρων και Αβασγών (δηλαδή της Γεωργίας) Παγκράτιο Ε΄ (1360-1395). Επιγαμία σύναψε και μεταξύ του γιου του και μετέπειτα αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Μανουήλ Γ' Μεγάλου Κομνηνού (1390-1417), με την Κουλκάνχαντ, κόρη του βασιλιά της Γεωργίας Δαβίδ Ζ΄ (1318-1360).13 Ο γάμος τους πραγματοποιήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1377 και ο Αλέξιος Γ' παρέστη ως "στεφανοκράτωρ" (κρατούσε δηλαδή τα στέφανα πάνω από τα κεφάλια των νυμφευομένων).

6. Αντιμέτωπος με την αποικιακή πολιτική Γένουας - Βενετίας

Ως σοβαρός εξωτερικός κίνδυνος που κλήθηκε να αντιμετώπισε ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός αποτιμάται ο ανταγωνισμός μεταξύ των Βενετών και Γενουατών εμπόρων, που ενίοτε τελούσαν και σε εμπόλεμη κατάσταση, δεδομένου αφενός ότι οι δύο δυνάμεις δεν δίστασαν να μεταφέρουν τις εχθροπραξίες τους μέσα στην Τραπεζούντα,14 αφετέρου ότι συνιστούσαν ορατή απειλή για τα οικονομικά συμφερόντα της αυτοκρατορίας.

Το 1364 η Βενετία έστειλε τον Γουλιέλμο Μιχαήλ στον Αλέξιο Γ' με το αίτημα της παραχώρησης μιας εδαφικής ζώνης για την ίδρυση της νέας εμπορικής της συνοικίας. Στους Βενετούς εμπόρους παραχωρήθηκε με χρυσόβουλο τον ίδιο χρόνο η ζώνη μεταξύ της τοποθεσίας "του Αγίου Θεοδώρου Γαβρά" και του αιγιαλού, στα ανατολικά προάστια της Τραπεζούντας.15 Η κίνηση αυτή αποτελούσε ένα κτύπημα στη σχεδόν μονοπωλιακή επικράτηση της Γένουας στη Μαύρη Θάλασσα και δικαιολογημένα προκάλεσε αντιδράσεις από την πλευρά των Γενουατών εμπόρων, που εκείνη την περίοδο πρέπει να ήταν εγκαταστημένοι στη ζώνη μεταξύ Λεοντόκαστρου και Κανήτα. Οι αντιδράσεις των Γενουατών εκδηλώθηκαν με μια αψιμαχία εν μέσω εορταστικών εκδηλώσεων, παρουσία του αυτοκράτορα, στην κεντρική πλατεία της πόλης (μεϊτάν).16 Το 1367 ο Αλέξιος Γ' παραχώρησε με δεύτερο χρυσόβουλο νέα προνόμια στη Βενετία ως προς τη μείωση των τελωνειακών δασμών, ενώ ταυτόχρονα της έδωσε το δικαίωμα επέκτασης της εμπορικής της ζώνης στην πόλη της Τραπεζούντας και της κατασκευής ενός δικού της κάστρου. Υποσχέθηκε μάλιστα να χτίσει με δικά του έξοδα έναν οχυρωματικό περίβολο στο κάστρο και έναν πύργο. Το κάστρο, όμως, παρέμεινε ημιτελές διότι τα χρήματα που κατέβαλε η Βενετία το 1368 για την οικοδόμησή του δεν ήταν αρκετά.

Η αποκατάσταση των σχέσεων της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας με τη Βενετία ήταν, ωστόσο, επιφανειακή, αφού στην πραγματικότητα επικρατούσε κλίμα εχθρότητας ανάμεσα στους Βενετούς και τους ντόπιους κατοίκους. Το κλίμα εχθρότητας ενίσχυσαν σημαντικά οι προσπάθειες του Αλέξιου Γ' να επιβάλλει την πολιτική του κυριαρχία στους Βενετούς εμπόρους αλλά και οι ενέργειες του, στη συνέχεια, που απέβλεπαν σε αναθεώρηση των τελευταίων παραχωρήσεών του προς τους Βενετούς με τα χρυσόβουλα του 1364 και 1367. Οι νέοι φόροι που επιβλήθηκαν, τα χρέη που προέκυψαν και οι οικονομικές απώλειες που υπέστησαν λόγω του ανταγωνισμού των ντόπιων εμπόρων προκάλεσαν την οργή των Βενετών και προξένησαν εντάσεις ανάμεσα στις δύο δυνάμεις. Οι Βενετοί απέστειλαν επανειλημμένως επιστολές προς τον αυτοκράτορα διεκδικώντας αποζημιώσεις και τον Νοέμβριο του 1375 οργάνωσαν εκστρατεία εναντίον του με σκοπό την εκθρόνισή του. Επικεφαλής ορίστηκε ο Marco Giustiniani da S. Polo. Τελικά, ωστόσο, δεν ανελήφθη πολεμική δράση κατά του Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού και οι επικεφαλής της εκστρατείας κατέφυγαν σε ειρηνικές διαπραγματεύσεις, απαιτώντας επίμονα αποζημίωση για τις απώλειες των Βενετών εμπόρων με ταυτόχρονη μείωση των τελωνειακών δασμών. Η νέα συνθήκη που υπογράφηκε μεταξύ του αυτοκράτορα και των Βενετών εμπόρων όριζε επιπλέον τη διαγραφή του μισού χρέους του αυτοκράτορα προς τη Βενετία.17


1. Την άποψη αυτή υποστηρίζουν οι συντάκτες του Prosopographisches Lexicon der Palaiologenzeit. Βλ. Κομνηνός Αλέξιος ΙΙΙ. Άγγελος Δούκας, Prosopographisches Lexicon der Palaiologenzeit 5, αρ. 12083 (Wien 1981), σελ. 223-224. Ο Nicol τοποθετεί χρονολογικά τη γέννηση του αυτοκράτορα Αλέξιου Γ' Μεγάλου Κομνηνού περί το 1340. Βλ. Nicol, D. M., The byzantine family of Kantakouzenos, ca. 1100-1460. A Genealogical and Prosopographical Study (Washington D.C. 1968), σελ. 144.

2. Το 1340, μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βασίλειου Μεγάλου Κομνηνού, η πρώην σύζυγός του Ειρήνη εισήλθε στο παλάτι και ανέλαβε τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας ενώ έστειλε εξόριστη στην Κωνσταντινούπολη την αντίζηλό της και χήρα του Βασίλειου Μεγάλου Κομνηνού, Ειρήνη Τραπεζουντία, και τα δύο της παιδιά, τον Αλέξιο και τον Ιωάννη (Αλέξιο Γ'). Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (Αθήνα 1933), σελ. 237.

3. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1349 ο Μιχαήλ παραιτήθηκε από το αυτοκρατορικό αξίωμα, λόγω ασθενείας αλλά και αδυναμίας να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές αναταραχές που ταλαιπωρούσαν την αυτοκρατορία. Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ. 55.

4. Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Bryer, βλ. Bryer, A., "The Estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their recourches, products, agriculture, ownership and location" Aρχείον Πόντου 35 (1979), σελ. 370-477. O Bredenkamp τοποθετεί χρονικά τη σύλληψη μελών της οικογένειας Δωρανίτη τον Ιούνιο του 1351. Βλ. Bredenkamp, F., "The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond" Βυζαντιακά 19 (1999), σελ. 239-261, ιδ. σελ. 246.

5. Βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 168.

6. Ο Bryer τοποθετεί χρονικά την απόπειρα δολοφονίας του αυτοκράτορα στις 26 Οκτωβρίου του 1363. Βλ. Bryer, A. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ι (Dumbarton Oaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 327.

7. Βλ. Bryer, A. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ι ( Dumbarton Oaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 254.

8. Για τη γνησιότητα του χρυσοβούλου βλ. Bryer, A. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ι (Dumbarton Oaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 310.

9. Στις 14 Ιουλίου 1365 ο αυτοκράτορας δέχτηκε την επίσκεψη της κόρης του Μαρίας και του εμίρη Χουτλουπέκη, τους οποίους υποδέχτηκε με τιμές. Το 1367 ο αυτοκράτορας της Τραπεζούντας ανταπέδωσε την επίσκεψη στο μουσουλμάνο εμίρη. Βλ. Bryer, A., "Greeks and Turkmens: The Pontic exception", Dumbarton Oaks Paper 29 (1975), σελ. 113-149, ιδ. σελ. 135.

10. Η σύναψη επιγαμίας μεταξύ της κόρης του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλέξιου Γ' Μεγάλου Κομνηνού, Ευδοκίας και του εμίρη Taccedin είχε, ήδη, προταθεί από τον τελευταίο το 1363, ο γάμος όμως δεν πραγματοποιήθηκε εξαιτίας της λαϊκής αντίδρασης που ξέσπασε στην Τραπεζούντα. Για τις αιτίες που προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του λαού της Τραπεζούντας απέναντι στην πρόταση του Tacceddin βλ. Zachariadou, E. A., "Trebizond and the Turks (1352-1402)", Αρχείον Πόντου 35 (1979), σελ. 333-358, ιδ. σελ. 346· Bryer, A., "Greeks and Turkmens: The Pontic exception", Dumbarton Oaks Paper 29 (1975), σελ. 113-149, ιδ. σελ. 136.

11. Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Miller, βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ. 64. Ακολουθεί ο Nicol, βλ. Nicol, D.M., The last Centuries of Byzantium (London 1972, επανεκτ. Cambridge 1997), σελ. 403.

12. Αρχικά η πρόταση συνοικεσίου από τον Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο αφορούσε το γιο του και συζητήθηκε στην Κωνσταντινούπολη με τους απεσταλμένους πρέσβεις του Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού, τον πρωτονοτάριο Μιχαήλ Πανάρετο και τον μέγα λογοθέτη Γεώργιο Σχολάρη. Τελικά ο γάμος πραγματοποιήθηκε μεταξύ του ίδιου του Ιωάννη Ε΄ και της Θεοδώρας Μεγάλης Κομνηνής. Βλ. σχετικά Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ. 68-69.

13. Αρχικά, είχε συμφωνηθεί ότι ο νόθος γιος του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ', Ανδρόνικος, θα νυμφευόταν τη Γεωργιανή πριγκίπισσα Κουλκάνχατ. Μετά το θάνατο του Ανδρόνικου η επιγαμία κληροδοτήθηκε στον μετέπειτα αυτοκράτορα Μανουήλ Γ' . Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ. 64.

14. Τον Αύγουστο του 1352 έφθασαν στην Τραπεζούντα ενετικά πλοία και επιτέθηκαν κατά των γενουατικών που τότε ναυλοχούσαν στην πόλη, βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 222.

15. Για τον ακριβή γεωγραφικό προσδιορισμό της εδαφικής ζώνης που παραχωρήθηκε στους Βενετούς εμπόρους έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις. Βλ. Bryer, A. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos Ι  (Dumbarton Oaks Studies 20, Washington D.C. 1985), σελ. 203.

16. Βλ. Zakythinos, D. A. (ed.), Le Chrysobulle d’Alexis ΙΙΙ Comnene, Émpereur de Trébizonde en faveur des Venitiens (Paris 1932), σελ. 34-35.

17. Bλ. Λυμπερόπουλος, B., O Bυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Tραπεζούντας (Aθήνα 1999), σελ. 232.