1. Iστορικό πλαίσιο
Η συντριβή των Αράβων μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης το 717-718 από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ απάλλαξε για κάποιο χρονικό διάστημα τα βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας από τις αραβικές επιδρομές. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν, εκτός από τη μεγάλη νίκη του Λέοντος Γ΄, και τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε το μουσουλμανικό κράτος λόγω του εμφύλιου πολέμου ο οποίος ξέσπασε μετά την ήττα.1
Όμως, με την άνοδο στο θρόνο του χαλίφη Ισάμ ιμπν Αμπντ αλ-Μαλίκ (Hisham ibn 'Abd al-Malik) το 724 και την εκ νέου σταθεροποίηση του αραβικού κράτους, οι Άραβες επανέλαβαν τις σχεδόν ετήσιες επιδρομές τους στα βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας. Στόχος τους ήταν η λεηλασία περιοχών και η κατάληψη σημαντικών πόλεων και φρουρίων, με σκοπό την αποκόμιση λαφύρων και αιχμαλώτων και την αποδυνάμωση των Βυζαντινών.
2. Παρουσίαση και ανάλυση του γεγονότος
Το 726 ο Άραβας στρατηγός Μασλαμά ιμπν Αμπντ αλ-Μαλίκ (Maslamah ibn 'Abd al-Malik), αδελφός του χαλίφη, επέδραμε στην Καππαδοκία. Κατά τη διάρκεια της επιδρομής αυτής ο Μασλαμά κατέλαβε και λεηλάτησε την Καισάρεια, τη σημαντικότερη πόλη της Καππαδοκίας, η οποία την περίοδο εκείνη ανήκε στο θέμα Ανατολικών.
Για την ταυτότητα της πόλης που κατέλαβε ο Άραβας στρατηγός υπάρχει διχογνωμία στις ανατολικές πηγές. Οι Άραβες ιστορικοί επιμένουν ότι η πόλη που αλώθηκε ήταν η Καισάρεια της Καππαδοκίας, ενώ οι Σύροι ιστορικοί κάνουν λόγο για τη Νεοκαισάρεια του Πόντου.2 Τη λύση φαίνεται να δίνει ο χρονογράφος Θεοφάνης, ο οποίος αναφέρει σαφώς ότι ο Μασλαμά ιμπν Αμπντ αλ-Μαλίκ κατέλαβε την Καισάρεια.3 Άγνωστη παραμένει η αιτία του λάθους των συριακών πηγών.
Η Καισάρεια βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο κοντά στην αραβοβυζαντινή μεθόριο. Από την ευρύτερη περιοχή της Καππαδοκίας διέρχονταν δύο από τις τρεις σημαντικότερες οδούς εισβολής των Αράβων, αυτή που περνούσε από τις Κιλίκιες Πύλες και αυτή που ξεκινούσε από τη Γερμανίκεια μέσω της διόδου του Αδατά. Η πόλη χρησίμευε ως τόπος συγκέντρωσης αυτοκρατορικών στρατευμάτων ήδη από την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Για το λόγο αυτόν, πιθανότατα, έγινε στόχος των Αράβων του Μασλαμά ιμπν Αμπντ αλ-Μαλίκ, ο οποίος ήθελε να αποδυναμώσει τη βυζαντινή πολεμική μηχανή προκειμένου να διευκολύνει τις επιδρομές του στη Μικρά Ασία και να αποτρέψει τυχόν βυζαντινές επιδρομές στα αραβικά εδάφη της Μεσοποταμίας και της Αρμενίας.
3. Συνέπειες
Δε γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό καταστράφηκε η πόλη της Καισάρειας από την άλωση και τη λεηλασία των Αράβων το 726. Οπωσδήποτε το γεγονός ότι δε γίνεται λόγος για μεγάλες καταστροφές και ότι η πόλη διατήρησε τον στρατηγικό της χαρακτήρα σε όλη τη Μέση Βυζαντινή περίοδο δείχνει ότι οι καταστροφές τις οποίες υπέστη δεν ήταν ανεπανόρθωτες.
Πέρα από τις άμεσες συνέπειες στην ίδια την πόλη, η ευκολία με την οποία οι Άραβες κατέλαβαν τη σημαντικότερη πόλη της Καππαδοκίας τούς άνοιξε το δρόμο για μεγαλύτερες επιδρομές σε βάθος. Το επόμενο έτος οι Άραβες θα επιχειρήσουν, χωρίς όμως επιτυχία, να καταλάβουν τη Νίκαια της Βιθυνίας.2. Brooks, E. W., “The Arabs in Asia Minor (641-750), from Arabic Sources”, Journal of Hellenic Studies 18 (1898), σελ. 198-199.
3. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 404, 13-14: «Τούτῳ τῷ ἔτει ἐπεστράτευσε Μασαλμᾶς τὴν Καισάρειαν Καππαδοκίας καὶ παρέλαβεν αὐτήν».