1. Βιογραφικά στοιχεία – Πηγές

Πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Αρτεμιδώρου αντλούμε κυρίως από το Στράβωνα και, λιγότερο, από τον Αθήναιο. Ο Μαρκιανός της Ηράκλειας τον 4ο αι. μ.Χ. συνέταξε μια επιτομή του γραπτού έργου του και διέσωσε πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή του, αλλά και αξιολογικές κρίσεις για τον επιστημονικό του προσανατολισμό.¹

2. Δράση

Σύμφωνα με το Μαρκιανό, η εποχή της ακμής του Αρτεμιδώρου ήταν η περίοδος της 169ης Ολυμπιάδας, δηλαδή μεταξύ του 104 και του 100 π.Χ. Αποφασιστικής σημασίας γεγονός για τη ζωή και το έργο του ήταν η πρεσβεία στη Ρώμη, την οποία του ανέθεσε η γενέτειρά του. Φαίνεται ότι έζησε στην πόλη αυτή διάστημα αρκετά μεγάλο, ώστε να γνωρίσει τον Πολύβιο και να επηρεαστεί από τη σκέψη και το έργο του. Εκτός από τη Ρώμη ο Αρτεμίδωρος ταξίδεψε και σε άλλα μέρη της δυτικής Ευρώπης, περιοριζόμενος πάντα στο μεσογειακό τμήμα της, όπως στην Ισπανία, στο Γκαντές (ελλ. Γάδειρα, το σημερινό λιμάνι του Κάδιξ στην Ισπανία), και ίσως στα βόρεια παράλια της Αφρικής.

3. Έργο

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του ο Αρτεμίδωρος συνέλεξε πλούσιο υλικό για μια περιοχή όχι ιδιαίτερα γνωστή, για την οποία οι μέχρι τότε συγγραφείς είχαν γράψει ελάχιστα. Μετά το πέρας των ταξιδιών του επέστρεψε στην Έφεσο και συνέγραψε ένα μνημειώδες έργο, το οποίο ονόμασε Γεωγραφούμενα. Στους έντεκα τόμους του περιλάμβανε γεωγραφικές πληροφορίες για μια πολύ εκτεταμένη περιοχή. Με επίκεντρο το μεσογειακό χώρο έδινε πληροφορίες για τις δυτικές ακτές της Μεσογείου, για το Γκαντές και τη Λιβύη, καθώς και για την Ιταλία. Περιλάμβανε επίσης και ανατολικές περιοχές που εκτείνονταν έως τον Ινδό ποταμό, το ανατολικό σύνορο του τότε γνωστού κόσμου.

Κατά το Γερμανό ερευνητή Stiehl μάλιστα, τα βιβλία 1-6 περιείχαν πληροφορίες για την Ευρώπη, το βιβλίο 7 αφορούσε τη Λιβύη και τα βιβλία 8-11 επικεντρώνονταν στην Αίγυπτο και την Ασία. Το έργο του στην ουσία ήταν ένας «περίπλους» της θάλασσας της Μεσογείου, ανήκε δηλαδή σε ένα ήδη γνωστό είδος γεωγραφικού συγγράμματος, το οποίο έμελλε να γνωρίσει μεγάλη άνθηση τη Ρωμαϊκή εποχή. Το είδος των πληροφοριών που φαίνεται ότι ενδιέφεραν ιδιαίτερα τον Αρτεμίδωρο αφορούσε τον υπολογισμό των αποστάσεων μεταξύ διάφορων τόπων.

Σημαντικό επίτευγμα φαίνεται να είναι ο υπολογισμός της απόστασης μεταξύ του Γκαντές και των εκβολών του Γάγγη, την οποία όρισε σε 68.545 στάδια. Ενδεικτικά αναφέρουμε και άλλους τέτοιους υπολογισμούς, όπως της απόστασης μεταξύ των εκβολών του Γάγγη και του Ευφράτη (41.350 στάδια), μεταξύ του Ευφράτη και της πόλης Μάζακα της Καππαδοκίας (2.250 στάδια), καθώς και της διαδρομής από τα Μάζακα έως την Έφεσο (3.320 στάδια). Η ενασχόληση με αυτή την κατηγορία πληροφοριών, που εμπίπτει στο είδος του σταδιασμού, επίσης ιδιαίτερα δημοφιλούς στην Ύστερη Αρχαιότητα, τον εντάσσει στη σχολή εκείνη της γεωγραφίας που θέτει σε δεύτερη μοίρα τη χρήση των μαθηματικών και της αστρονομίας για τη μελέτη της Γης, διατυπώνοντας αμφιβολίες ως προς την ορθότητα των πορισμάτων, και προτάσσει αντίθετα την πρακτική πλευρά της επιστήμης αυτής, που είναι η καταγραφή γνώσεων χρήσιμων για το εμπόριο, τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και την ανθρώπινη δραστηριότητα εν γένει.

Φυσικά, ο Αρτεμίδωρος δε βασίστηκε μόνο στις προσωπικές του παρατηρήσεις, αλλά και σε έργα προγενεστέρων και συγχρόνων του. Η σύγχρονη έρευνα έχει αποδείξει ότι είχε βάση του τα γεωγραφικά έργα του Τιμαίου (περ. 356-260 π.Χ.) και του Ερατοσθένη (276-194 π.Χ.), τους οποίους και διόρθωσε ή συμπλήρωσε. Για τις πληροφορίες που δίνει για την Ασία και την Ινδία πρέπει να έλαβε υπόψη του το έργο του Αγαθαρχίδη του Κνίδιου, το οποίο είχε δημοσιευτεί λίγο πριν ο Αρτεμίδωρος ξεκινήσει τη συγγραφή του. Τέλος, τη συνολική επιστημονική και φιλοσοφική του προσέγγιση τη βάσισε στον Πολύβιο (β' μισό 2ου αι. π.Χ.). Εκτός από τα Γεωγραφούμενα, ο Αθήναιος υποστηρίζει ότι ο Αρτεμίδωρος είχε γράψει και άλλο ένα έργο, τα Ιωνικά υπομνήματα.

4. Αποτίμηση

Ο Αρτεμίδωρος υπήρξε σημαντική προσωπικότητα της εποχής του, τόσο στον επιστημονικό όσο και στον πολιτικό τομέα. Για την επιτυχή έκβαση της πρεσβείας του στη Ρώμη οι Εφέσιοι τον τίμησαν με χρυσό ανδριάντα. Όσον αφορά το επιστημονικό του έργο, αποτέλεσε πηγή για μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως ο Στράβων, και χρηστικό εργαλείο μέχρι τουλάχιστον τον 4ο αιώνα, όταν ο Μαρκιανός συνέγραψε την επιτομή του, βοηθώντας έτσι να διασωθεί το έργο αυτό έως τις ημέρες μας.

---