1. Εισαγωγή

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που διεξήχθησαν στο μοναστηριακό συγκρότημα του Αλαχάν (γνωστό σήμερα με την τουρκική του ονομασία Αlahan Manastır) στην Ισαυρία την περίοδο 1955-1972, από το Βρετανικό Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Άγκυρας υπό τη διεύθυνση του Μichael Gough, συγκεντρώθηκαν δώδεκα επιγραφές. Από αυτές μόνο οι δύο σώζονται σχεδόν ολόκληρες και παρέχουν ιστορικές πληροφορίες σχετικά με το μοναστήρι και τους ανθρώπους που έζησαν σε αυτό. Από τις υπόλοιπες δέκα, οι εννέα διατηρούν μόνο μερικά γράμματα, ενώ μία, στον βόρειο τοίχο του λεγόμενου «νάρθηκα», στα νότια του Βαπτιστηρίου, έχει σβηστεί εντελώς. Όλες οι επιγραφές είναι κεφαλαιογράμματες.

2. Η επιγραφή του Τάραση του πρεσβύτερου

† [ΕΝΘ]ΑΔΕ ΚΙΤΕ ΤΗΣ ΜΑΚΑ/
ΡΙΑΣ ΜΝΗΜΗΣ ΤΑΡΑΣΙΣ Ο ΚΤΙΣΑΣ ΤΑ ΑΠΑ[ΝΤΗ]/
ΤΗΡΙΑ, ΤΕΛΕΥΤΗΣΑΣ ΜΗΝΙ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ/
ΤΡΙΣΚΕΔΕΚΑΤΗ ΙΝΔ(ΙΚΤΙΩΝΟΣ) ΠΕΝΤΕΚΕ/
ΔΕΚ[Α]ΤΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΠΑΤΙΑΝ ΦΛ(ΑΥΙΟΥ)/ 5
ΣΕΥ[Η]ΡΙΑΚΟΥ ΦΛ(ΑΥΙΟΥ) ΔΑΓΑΛΑΙΦΦΟΥ/
ΤΩΝ ΛΑΜΠΡ(ΟΤΑΤΩΝ) ΗΜΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΠΡΩ/
ΤΗ <ΤΗ> ΕΒΔΟΜ[Α]ΔΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ/
ΝΗ<Ε>ΤΕΩ[Ν]† (εικ. 1)

Η επιγραφή είναι χαραγμένη πάνω σε tabula ansata στην πλάγια όψη μιας λίθινης σαρκοφάγου, που βρέθηκε σε σπηλιά σε απόσταση περίπου 80 μ. στα δυτικά του «Δυτικού ναού». Είναι γραμμένη σε εννέα στίχους (ύψος γραμμάτων 4,7-1,7 εκ., συνολικό ύψος επιγραφής 42 εκ. και πλάτος 1,10 μ.). Το κείμενο, που ξεκινά άνω αριστερά και κλείνει κάτω δεξιά με ένα σταυρό, σώζεται σχεδόν ολόκληρο.¹

To όνομα «Τάρασης», το οποίο αναφέρεται στην επιγραφή (στ. 2), είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην περιοχή της Ισαυρίας.² Η φράση «ο κτίσας τα απαντητήρια» (στ. 2-3) προστέθηκε στην επιγραφή αργότερα, όπως δείχνει η χάραξή της έξω από τα όρια της tabula ansata, με σκοπό ίσως τη διαφοροποίηση του Τάραση της επιγραφής από τον Τάραση που αναφέρεται στη δεύτερη επιγραφή με το ίδιο όνομα. Η μετοχή «κτίσας» θα πρέπει να ερμηνευθεί εδώ ως «ιδρυτής», παρόλο που η λέξη «κτίστης» γενικά κατά τη Βυζαντινή εποχή είχε επίσης και τη σημασία του ευεργέτη.³ Η δε λέξη «απαντητήρια» δεν είναι γνωστή πριν από τον 5ο αιώνα, ενώ σπάνια απαντάται και στη συνέχεια. Πιθανότατα είχε την έννοια του ξενώνα, που προοριζόταν αποκλειστικά για τους επισκέπτες της μονής, γι’ αυτόν το λόγο «τα απαντητήρια» θα πρέπει να αναζητηθούν στο εσωτερικό του συγκροτήματος. Ίσως, μάλιστα, να επρόκειτο για το διώροφο οικοδόμημα που κατασκευάστηκε στα ανατολικά του «Δυτικού ναού» και σώζεται μέχρι σήμερα.⁴

Στους στίχους 3-9 της επιγραφής σημειώνεται η ημερομηνία, η ινδικτιώνα και το έτος θανάτου του Τάραση: 13 Φεβρουαρίου, ημέρα Τρίτη της πρώτης εβδομάδας των Νηστειών, κατά τη 15η ινδικτιώνα, που συμπίπτει με το έτος 462. Άγνωστο παραμένει γιατί στην επιγραφή αναγράφηκαν τα ονόματα των Φλάβιου Σεβερίνου και Φλάβιου Δαγαλαίφφου (Flavius Severinus και Flavius Dagalaiphus), που, όπως συμπεραίνουμε από την επιγραφή του Τάραση του νεότερου, είχαν διατελέσει ύπατοι κατά το προηγούμενο έτος, το 461, αντί για τα ονόματα των υπάτων του έτους 462.

Τέλος, η λέξη «νη<ε>τεώ[ν]», η οποία αναφέρεται στον τελευταίο στίχο της επιγραφής (στ. 9), θα πρέπει να διαβαστεί «νηστειών».

3. Η επιγραφή του Τάραση του νεότερου

† ΕΝΘΑΔΕ ΚΑΤΑΚΙΤΕ/
ΤΑΡΑΣΙΣ ΔΙΣ, ΓΕΝΟΜΕΝΟΣ/
ΠΡΕΣΒ(ΥΤΕΡΟΣ) ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΑΡΙΟΣ/
ΠΑΡΟΙΚΗΣΑΣ ΕΝ ΤΩ ΤΟΠΩ/
ΤΟΥΤΩ ΑΠΟ ΥΠΑΤΙΑΣ ΓΑΔΑ-/ 5
Λ[Α]ΙΠΠΟΥ ΙΝΔ(ΙΚΤΙΩΝΟΣ) ΙΔ΄ ΕΩΣ ΙΝΔ(ΙΚΤΙΩΝΟΣ) [vacat]/
ΥΠΑΤ[Ι]ΑΣ [vacat] ΖΗΣΑΣ ΤΑ/
ΠΑΝΤΑ ΕΤΗ [vacat] (εικ. 2)

Η επιγραφή είναι χαραγμένη σε κοίλωμα πάνω από λίθινη σαρκοφάγο στον λεγόμενο «Τάφο του Τάραση». Το κείμενο, σε οκτώ στίχους, είναι επίσης γραμμένο σε tabula ansata. Άνω αριστερά ξεκινά με ένα σταυρό, ενώ τα γράμματα, των οποίων το ύψος διαφέρει, είναι χαραγμένα άτακτα πάνω στη λίθινη επιφάνεια. Τρία κενά διαστήματα στους στίχους 6, 7 και 8 είχε προβλεφτεί να συμπληρωθούν σε μεταγενέστερη χρονική στιγμή, πράγμα που τελικά δεν έγινε.⁵

Στους στίχους 2-8 της επιγραφής πληροφορούμαστε ότι ο Τάρασης ο νεότερος, πιθανότατα γιος του Τάραση του πρεσβύτερου, διετέλεσε «πρεσβύτερος» και «παραμονάριος» στο μοναστήρι από το 461 έως άγνωστο πότε, καθώς είχε προβλεφθεί χώρος για την προσθήκη της συγκεκριμένης χρονολογίας, χωρίς, ωστόσο, ποτέ αυτή να συμπληρωθεί. Το γεγονός αυτό κάνει πιθανή την υπόθεση ότι ο Τάρασης δεν απεβίωσε στο Αλαχάν, ούτε ενταφιάστηκε εκεί, υπόθεση που ενισχύθηκε με την εύρεση ασημένιας λειψανοθήκης σε ναό του χωριού Çirga, 40 χλμ. νοτιοδυτικά του Μut, με την επιγραφή «υπέρ αναπαύσεως του μακαρ(ί)ου Τάρασηςδις»· ο «Τάρασης δις», που αναφέρεται σε αυτή, θα πρέπει να ταυτιστεί με τον «Τάρασι δις» της επιγραφής μας.⁶

Η λέξη «πρεσβύτερος» παραπέμπει στο δεύτερο στην εκκλησιαστική ιεραρχία αξίωμα, αυτό του ιερέα, που κατείχε ο Τάρασης,⁷ ενώ η λέξη «παραμονάριος» (ή προσμονάριος) σε τίτλο του ιδίου, σύμφωνα με τον οποίο ο κάτοχός του ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνιμα στο μοναστήρι και να φροντίζει για την ασφάλειά του κατά τη διάρκεια της νύχτας.⁸

Το όνομα «Γαδαλ[α]ίππου» (στ. 5-6) θα πρέπει να ταυτιστεί με το όνομα «Δαγαλαίφφου» της επιγραφής του Τάραση του πρεσβύτερου.

Τέλος, η 14η ινδικτιώνα, που αναφέρεται στο στίχο 6 («Ινδ(ικτιώνος) ιδ΄»), αντιστοιχεί στο έτος 461. Τη χρονιά αυτή, όπως πληροφορούμαστε από την ίδια επιγραφή, το αξίωμα του υπάτου κατείχαν οι Φλάβιος Σεβέρινος και Φλάβιος Δαγάλαιφφος.

4. Oι υπόλοιπες επιγραφές

1. ΙΦ +/
ΘΕΟΔΟ/
ΗΟΝΟ

Η επιγραφή βρέθηκε στην κεντρική δυτική πύλη του «Ανατολικού ναού» και έχει γραφεί στην εσωτερική όψη της νότιας παραστάδας (ύψος γραμμάτων 1,25-2 εκ.). Κάτω από αυτή χαράχθηκε μεγάλος σταυρός με τριγωνικές απολήξεις.⁹

2. ΚΟΝΟΝ
ΗΡ [vacat] CΑΟΡΙΟΥ

Η επιγραφή βρίσκεται στο παράθυρο του δυτικού τοίχου του νάρθηκα του «Ανατολικού Ναού» (ύψος γραμμάτων 4,7-3,2 εκ.). Τα γράμματα ΗΡ είναι ενωμένα.¹⁰

3. + ΕΥΧΗΑΙΩΑ …… +

Επιγραφή στο βάθρο στα βορειοανατολικά του «Ανατολικού ναού» (ύψος γραμμάτων 5-5,5 εκ.). Μια πιθανή αποκατάστασή της είναι η εξής: + Ευχή α Ιωά[ννου πρεσ] +.¹¹

4. + ΕΝΘΑ Κ<Α>ΤΑΚΙΤΗ ΛΕΟΝ

Η επιγραφή είναι γραμμένη πάνω σε τρεις συνεχόμενους λίθους στο ανατολικό άκρο του λεγόμενου «νάρθηκα», νότια του Βαπτιστηρίου.¹²

5. ΙC XC

Επιγραφή στον «Σπηλαιώδη Ναό» στο δυτικό άκρο του μοναστηριακού συγκροτήματος.¹³

6. ΩΔΕ [vacat] + Θ

Η επιγραφή βρέθηκε σε τάφο που βρίσκεται στα δυτικά του τάφου του Τάραση του νεότερου (ύψος γραμμάτων 3,8-4,5 εκ.).¹⁴

7. + ΝΕΩΝΑΚΑ

Επιγραφή στο βράχο πίσω από το «Νεκροταφείο», στα βορειοανατολικά του «Βαπτιστηρίου» (ύψος γραμμάτων 2,7-9,5 εκ.).¹⁵

8. ΚΙΤΙCAO …

Η επιγραφή ανακαλύφθηκε στον ίδιο χώρο με την προηγούμενη (ύψος γραμμάτων 2,5-5,1 εκ.).¹⁶

9. + [.]ΩΠΩΚΟ/
ΝΩΓΩΓΩ/
ΝΙΟΥ

Επιγραφή στον ίδιο με τις δύο παραπάνω επιγραφές χώρο (ύψος γραμμάτων 4,4-6,7 εκ.).¹⁷

5. Χρονολόγηση

Η αποσπασματική κατάσταση στην οποία διατηρούνται οι περισσότερες από τις παραπάνω επιγραφές δεν επιτρέπει ούτε το σχολιασμό ούτε τη χρονολόγησή τους. Μόνο οι δύο σχεδόν ακέραιες επιγραφές του Τάραση του πρεσβύτερου και του Τάραση του νεότερου μπορούν να χρονολογηθούν στο β΄ μισό του 5ου αιώνα, καθώς σώζουν τις χρονολογίες 462 και 461 αντίστοιχα. Αξιοποιώντας τις δύο αυτές χρονολογίες, διαθέτουμε ένα σημαντικό terminus ante quem και για την ίδρυση ολόκληρου του μοναστηριακού συγκροτήματος στο Aλαχάν, που μπορεί έτσι να τοποθετηθεί με βεβαιότητα κοντά στα μέσα του 5ου αιώνα.