Μιχαήλ Λαχανοδράκων

1. Βιογραφικά στοιχεία

Ο τόπος γέννησης του Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα μας είναι άγνωστος, ενώ το χρόνο γέννησής του μπορούμε να τον προσδιορίσουμε μόνο κατά προσέγγιση στο πρώτο μισό του 8ου αιώνα. Δεν γνωρίζουμε την κοινωνική θέση της οικογένειάς του, ούτε αν έλαβε ιδιαίτερη μόρφωση και στρατιωτική εκπαίδευση με σκοπό την άνοδο στη στρατιωτική ιεραρχία. Πάντως η στρατιωτική σταδιοδρομία που ακολούθησε του εξασφάλισε την άνοδο στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Για την οικογενειακή του κατάσταση δεν έχουμε πληροφορίες από τις πηγές, οι οποίες, δεδομένου ότι προέρχονται από τον κύκλο των εικονολατρών, περιορίζονται στο να δίνουν μια αρνητική εικόνα για αυτόν, λόγω του γεγονότος ότι υπήρξε φανατικός εικονομάχος. Οι χαρακτηρισμοί «δυσσεβής», «δρακοντώνυμος», «αρχισατράπης» κ.ά. που του αποδίδονται, σε συνδυασμό με τις λεπτομερείς περιγραφές των βασανιστηρίων στα οποία υπέβαλλε τους εικονόφιλους, αποσκοπούν να δώσουν αποκλειστικά την εντύπωση ενός απάνθρωπου, φανατικού εικονομάχου. Η εικόνα αυτή όμως δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απόλυτα αντικειμενική.1

Είναι βέβαιο ότι ο Μιχαήλ, πέρα από την εικονομαχική του δράση, ανέπτυξε πλούσια στρατιωτική δραστηριότητα στο μικρασιατικό μέτωπο εναντίον των Αράβων. Κατά την εποχή του συντελέστηκε η ωρίμανση του θεσμού των θεμάτων, που είχε αποτέλεσμα τη δυναμική επανεμφάνιση του βυζαντινού στρατού στο ανατολικό σύνορο και την έναρξη της καθαυτό μεθοριακής σύγκρουσης με το Χαλιφάτο, η οποία θα οδηγούσε σταδιακά τους Βυζαντινούς στην αντεπίθεση. Ως ιδιαίτερα ικανός στρατηγός και ισχυρή προσωπικότητα, ο Μιχαήλ Λαχανοδράκων διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στα στρατιωτικά γεγονότα της περιόδου 766-792. Η δράση του έλαβε τέλος στις 20 Ιουλίου του 792 στο πεδίο της μάχης, όταν κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας του Κωνσταντίνου ΣΤ΄ εναντίον των Βουλγάρων σκοτώθηκε στην περιοχή Μαρκέλλαι.

2. Πολιτική-στρατιωτική σταδιοδρομία

2.1. Πολιτική δράση

Για την πολιτική δράση του Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα οι πληροφορίες που αντλούμε από τις πηγές ξεκινούν από το έτος 766 και μετά, οπότε ο Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775) τον διόρισε στο ανώτερο αξίωμα του στρατηγού του θέματος Θρακησίων.2 Σαφώς η σταδιοδρομία του στο στράτευμα είχε ξεκινήσει νωρίτερα, περί τα μέσα του 8ου αι., ενώ την περίοδο αυτή φαίνεται ότι απέκτησε τους τίτλους του πατρικίου και του βασιλικού πρωτοσπαθαρίου. Του αποδίδεται επίσης και ο τίτλος του συγκλητικού.3 Ως στρατηγός Θρακησίων ο Μιχαήλ ανέπτυξε έντονη στρατιωτική δραστηριότητα εναντίον κυρίως των Αράβων, αλλά παράλληλα μετείχε ενεργά και δυναμικά στα πολιτικά δρώμενα της αυτοκρατορίας, υπηρετώντας πιστά την πολιτική που εφάρμοζε ο εικονομάχος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄.

Λόγω της δραστηριότητάς του εναντίον των εικονολατρών και κυρίως των μοναχών και των μοναστηριών της διοικητικής περιοχής του θεωρήθηκε ένας από τους φανατικότερους εικονομάχους της εποχής του. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της καταστροφής της μονής Πελεκητής το 763/764 στη δυτική Μικρασία, όπως μας παραδίδεται στο Βίο του Στεφάνου του Νέου. Σύμφωνα με αυτόν, ο Λαχανοδράκων, κατόπιν διαταγής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε΄, φέρεται να εισέβαλε επικεφαλής στρατιωτών στη μονή την ώρα της Θείας Λειτουργίας. Αφού συνέλαβε τριάντα οκτώ από τους επιφανέστερους μοναχούς, υπέβαλε τους υπόλοιπους σε μια σειρά από βασανιστήρια, όπως ξυλοδαρμό, κάψιμο στην πυρά, κάψιμο των γενιών και αποκοπή της μύτης. Στη συνέχεια έκαψε ολοκληρωτικά τη μονή και μετέφερε τους αιχμάλωτους μοναχούς στην περιοχή της Εφέσου, όπου και τους θανάτωσε.4 Σύμφωνα με μεταγενέστερες πηγές, το έτος 769/70 ο Μιχαήλ φέρεται να πραγματοποίησε τον πρώτο διωγμό εναντίον των μοναχών, ανδρών και γυναικών, του θέματος Θρακησίων. Αφού τους συγκέντρωσε στην Έφεσο, στο τζυκανιστήριο, τους υποχρέωσε να εγκαταλείψουν το μοναχικό σχήμα και να παντρευτούν, με την απειλή ότι, αν δεν ακολουθούσαν τις εντολές του, θα τους τύφλωνε και θα τους εξόριζε στην Κύπρο.5 Το 771 φέρεται να προχώρησε στην πυρπόληση των ανδρικών και γυναικείων μοναστηριών της περιοχής του, στο κάψιμο θρησκευτικών βιβλίων και λειψάνων αγίων και στην εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων των μονών, στέλνοντας στον αυτοκράτορα τα χρήματα που εξοικονόμησε. Για την πράξη του αυτή, όπως μας πληροφορεί η Χρονογραφία του Θεοφάνη,6 ο Κωνσταντίνος Ε΄ του απέστειλε επιστολή με τις προσωπικές ευχαριστίες του, εξυμνώντας τη δραστηριότητά του. Ουσιαστικά έως το 772 οι μοναστικές κοινότητες του θέματος Θρακησίων είχαν σχεδόν ολοκληρωτικά εξοντωθεί.

2.2. Στρατιωτική δράση

Οι πληροφορίες των πηγών για τη δραστηριότητα του Μιχαήλ στο μικρασιατικό –κυρίως– αλλά και στο βαλκανικό μέτωπο ξεκινούν το 778 επί βασιλείας του Λέοντος Δ΄ (775-780), ενώ η έριδα για τη λατρεία των εικόνων βρισκόταν σε ύφεση, λόγω της ηπιότερης στάσης του νέου αυτοκράτορα. Το έτος αυτό ο Λαχανοδράκων έλαβε μέρος σε μία εκστρατεία των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων, ως στρατηγός Θρακησίων και επικεφαλής δυνάμεων σχεδόν απ’ όλα τα μικρασιατικά θέματα, γεγονός ενδεικτικό για τη σημαντική θέση που κατείχε στην ιεραρχία του στρατεύματος.7 Η εκστρατεία είχε στόχο την πόλη της Γερμανίκειας στη Συρία, την οποία ωστόσο οι Βυζαντινοί δεν κατάφεραν να καταλάβουν.8 Ωστόσο η εκστρατεία υπήρξε επιτυχημένη, καθώς οι βυζαντινές δυνάμεις κατάφεραν να πιάσουν αρκετούς αιχμαλώτους, κυρίως συριακής καταγωγής και ιακωβίτες στο θρήσκευμα, από την ευρύτερη περιοχή της Γερμανίκειας, την οποία και λεηλάτησαν, ενώ νίκησαν και ένα αραβικό στράτευμα το οποίο στάλθηκε για να τους αντιμετωπίσει. Η επιτυχία του Λαχανοδράκοντα γιορτάστηκε με μεγαλοπρέπεια στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα, ο οποίος εγκατέστησε τους Σύριους αιχμαλώτους στην περιοχή της Θράκης. Η επόμενη στρατιωτική επιτυχία του Μιχαήλ αναφέρεται το 780, όταν κατά τη διάρκεια μιας επιδρομής των Αράβων κατάφερε να αιφνιδιάσει τους επιδρομείς και να σκοτώσει τον αδελφό του επικεφαλής τους, του Thumama ibn al-Valid, ενώ το επόμενο έτος υποχρέωσε σε υποχώρηση τον Abd al-Kabir, ο οποίος είχε εισβάλει στην περιοχή της Καππαδοκίας, χωρίς να χρειαστεί να δώσει μάχη.9 Το 781 ο Λαχανοδράκων κινήθηκε πάλι επικεφαλής μεγάλης δύναμης αποτελούμενης από περισσότερα του ενός θέματα εναντίον των Αράβων εισβολέων στο πέρασμα των Αδάτων. Ο Άραβας επικεφαλής όμως απέφυγε τη σύγκρουση με τους Βυζαντινούς· αυτοί περιορίστηκαν στη σύλληψη Σύριων αιχμαλώτων, τους οποίους μετέφεραν στη Θράκη.10 Κατά τη μεγάλη αραβική επιδρομή του 782 υπό το χαλίφη Harun al-Rashid στα βυζαντινά εδάφη, η οποία έφθασε έως τις ακτές του Βοσπόρου απέναντι από την Κωνσταντινούπολη, ο Μιχαήλ νικήθηκε σε μάχη με τμήμα του αραβικού στρατού υπό τον al-Barmaqi και φέρεται να έχασε δεκαπέντε χιλιάδες άνδρες.11 Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια τον παραγκωνισμό του ή πιθανόν και την απομάκρυνσή του από το αξίωμα του στρατηγού των Θρακησίων.

Η βασική αιτία της δυσαρέσκειας στο πρόσωπο του Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα, ωστόσο, θα πρέπει να αναζητηθεί στην προσπάθεια της εικονόφιλης αυτοκράτειρας Ειρήνης -η οποία μετά το θάνατο του Λέοντα Δ΄ Χαζάρου (780) είχε αναλάβει την εξουσία ως εκπρόσωπος του ανήλικου γιου της Κωνσταντίνου ΣΤ΄– να εκκαθαρίσει το στράτευμα από τους εικονομάχους. Ο Λαχανοδράκων επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο το 790 στο πλευρό του νεαρού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ΄, ο οποίος σε ηλικία 19 ετών ανέλαβε την εξουσία παραμερίζοντας τη μητέρα του Ειρήνη. Ο Μιχαήλ στάλθηκε από τον αυτοκράτορα στο θέμα Αρμενιακών, με αποστολή να πείσει τους εκεί στρατιώτες να ορκιστούν ότι θα τον υποστήριζαν απέναντι στη μητέρα του. Την περίοδο αυτή πρέπει να έλαβε και τον ανώτερο τιμητικό τίτλο του μαγίστρου, πιθανόν ως ανταμοιβή για την υποστήριξή του προς τον αυτοκράτορα. Τέλος, το 792 έλαβε μέρος ως στρατηγός στο πλευρό του Κωνσταντίνου ΣΤ΄ στην εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων, όπου και σκοτώθηκε στις 20 Ιουλίου στην περιοχή Μαρκέλλαι.

1. Οι πηγές που μας παρέχουν πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Μιχαήλ Λαχανοδράκοντα είναι η Χρονογραφία του Θεοφάνη του Ομολογητή και ο Βίος του Στεφάνου του Νέου, οι οποίες χαρακτηρίζονται για τον εικονόφιλο ζήλο τους και ως εκ τούτου επικεντρώνονται με ιδιαίτερα αρνητικό τρόπο στην εικονομαχική δραστηριότητα του Λαχανοδράκοντα, αναφέροντάς τον ως διώκτη κατά κύριο λόγο των μοναχών.

2. Theophanes Chronographia 1, de Boor, C. (επιμ.) (Leipzig 1883), σελ. 440.25-27.

3. Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit. Erste Abteilung (641-867), τόμ. 3 (Berlin, New York 2000), σελ. 273-274, βλ. λ. “Michael Lachanodrakon”.

4. Migne, J-P. (επιμ.), “Vita Sancti Stephani Junioris”, Patrologia Graeca 100, 1165.

5. Theophanes Chronographia 1, de Boor, C. (επιμ.) (Leipzig 1883), σελ. 445. 3-9.

6. Theophanes Chronographia 1, de Boor, C. (επιμ.) (Leipzig 1883), σελ. 446. 12-15.

7. Lilie, R.J., Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber, Studien zur Strukturwandlung des byzantinischen Staates im 7. und 8. Jahrhundert (Miscellanea Byzantina Monacensia 22, München 1976), σελ. 167.

8. Σύμφωνα με τη διήγηση του Θεοφάνη, ο Λαχανοδράκων δωροδοκήθηκε από τον Άραβα διοικητή της πόλης, βλ. Theophanes Chronographia 1, de Boor, C. (επιμ.) (Leipzig 1883), σελ. 451. 12-27. Η πληροφορία ωστόσο του Θεοφάνη πρέπει να αντιμετωπιστεί με επιφυλακτικότητα, λόγω της αρνητικής στάσης που τηρεί ο χρονογράφος στο έργο του έναντι όλων των αντιπάλων των εικόνων.

9. Την πληροφορία αυτή μας την παρέχει ο Άραβας ιστορικός at-Tabari, Yar-Shater, E., The History of al-Tabari XXIX (Series in New Eastern Studies. Bibliotheca Persica, New York 1985), σελ. 198. Αντίθετα ο Θεοφάνης αποδίδει την απόκρουση του al-Kabir στον σακελάριο Ιωάννη, βλ. Theophanes Chronographia 1, de Boor, C. (επιμ.) (Leipzig 1883), σελ. 455, 2-8.

10. Lilie, R.J., Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber, Studien zur Strukturwandlung des byzantinischen Staates im 7. und 8. Jahrhundert (Miscellanea Byzantina Monacensia 22), München 1976, σελ. 167.

11. Theophanes Chronographia 1, de Boor, C. (επιμ.) (Leipzig 1883), σελ. 456. 7.