Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

1. Τα γεγονότα σύμφωνα με τις πηγές

Η ναυμαχία της Αβύδου ήταν μια από τις πρώτες σημαντικές συγκρούσεις του πολέμου της Ιωνίας (412-405 π.Χ.). Διεξήχθη το Νοέμβριο του 411 π.Χ. και έλαβαν μέρος ο συνασπισμός του πελοποννησιακού στόλου υπό το Μίνδαρο με το περσικό πεζικό και ιππικό του Φαρνάβαζου Β΄ (440-373 π.Χ.) από τη μία και ο αθηναϊκός στόλος υπό τους στρατηγούς Θρασύβουλο και Θράσυλλο από την άλλη.

Οι δύο αρχαίοι συγγραφείς που αφηγούνται τα γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, ο Ξενοφών και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, παρουσιάζουν αντικρουόμενες εκδοχές, προκαλώντας συχνά σύγχυση.¹ Η παλαιότερη ιστοριογραφία απέρριπτε την εκδοχή του Διοδώρου. Αυτή η τάση τείνει να μεταβληθεί τελευταία, καθώς θεωρείται μεν πειστικότερη η ανασύσταση των γεγονότων που ακολουθεί σε γενικές γραμμές τον Ξενοφώντα, συμπληρώνονται όμως πολλές λεπτομέρειες από τις εκτενέστερες περιγραφές του Διοδώρου.²

Το σημείο όπου συμφωνούν και οι δύο πηγές είναι ότι αφορμή για τη σύγκρουση υπήρξε η προσπάθεια του Ρόδιου στρατηγού Δωριέως, συμμάχου των Πελοποννησίων που διοικούσε μοίρα 14 ή 13 πλοίων, να ενωθεί με το στόλο του Μινδάρου, που ναυλοχούσε στην περιοχή του Ελλησπόντου. Και οι δύο πλευρές, Αθηναίοι και Πελοποννήσιοι, επιδίωκαν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συγκέντρωση πλοίων στην περιοχή του Ελλησπόντου, προσδοκώντας μια αποφασιστική αναμέτρηση.

Οι κινήσεις του Δωριέως έγιναν αντιληπτές από τους Αθηναίους, οι οποίοι έσπευσαν να τον εμποδίσουν με 20 πλοία, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ή με ολόκληρο το στόλο τους (74 πλοία), σύμφωνα με το Διόδωρο. Ο Δωριεύς για να προστατεύσει τις δυνάμεις του κατέφυγε κοντά στο Ροίτειον, κατά τον Ξενοφώντα, ή στη Δάρδανο, σύμφωνα με το Διόδωρο, όπου και αποβίβασε τους στρατιώτες του, που μαζί με τη φρουρά της πόλης τοποθετήθηκαν σε στρατηγικά σημεία της ακτής. Ο Ξενοφών λέει ότι ο Μίνδαρος αντιλήφθηκε την καταδίωξη του Δωριέως και έσπευσε να τον βοηθήσει από το Ίλιον, όπου τελούσε θυσία στο ναό της Αθηνάς· σύμφωνα όμως με την πιο πειστική εκδοχή του Διοδώρου ο Μίνδαρος βρισκόταν ήδη στην Άβυδο. Συνακόλουθα διαφωνία υπάρχει στις πηγές και για το γεωγραφικό χώρο της σύγκρουσης των ναυτικών δυνάμεων των δύο αντιπάλων. Ο Ξενοφών την τοποθετεί στα νερά κοντά στην Άβυδο, ενώ κατά το Διόδωρο έλαβε χώρα νοτιότερα, στα ανοικτά του ακρωτηρίου της Δαρδάνου. Στο σημείο αυτό η διήγηση του Ξενοφώντα είναι πολύ περιληπτική, ενώ αντίθετα ο Διόδωρος παρουσιάζει αρκετές λεπτομέρειες, βασιζόμενος αναμφίβολα σε κάποια αξιόπιστη πηγή της περιόδου, την οποία όμως δεν κατονομάζει.

Οι δύο στόλοι πολέμησαν από την αυγή ως το δειλινό, με το Μίνδαρο επικεφαλής της δεξιάς πλευράς και τους Συρακούσιους τοποθετημένους στην αριστερή πλευρά του πελοποννησιακού στόλου, που αριθμούσε συνολικά 97 πλοία. Στην ακτή είχε παραταχθεί το πεζικό και ιππικό στράτευμα του Φαρνάβαζου Β'. Στην αθηναϊκή παράταξη, που αριθμούσε μόλις 74 πλοία, τη δεξιά πτέρυγα κρατούσε ο Θρασύβουλος, ο οποίος εκτελούσε μάλλον χρέη διοικητή, και την αριστερή ο Θράσυλλος.

Η συμπλοκή ήταν σκληρή και αμφίρροπη, μέχρι που εμφανίστηκε στο πλευρό των Αθηναίων ο Αλκιβιάδης, ερχόμενος τυχαία από τη Σάμο, επικεφαλής 18 πλοίων.³ Και οι δύο πλευρές αναθάρρησαν, νομίζοντας ότι έφθαναν ενισχύσεις τους. Τότε ο Αλκιβιάδης έκανε από το πλοίο του σινιάλο με κόκκινο λάβαρο, δηλώνοντας ότι είναι στο πλευρό των Αθηναίων. Οι Λακεδαιμόνιοι σύμφωνα με τον Ξενοφώντα κατέφυγαν καταδιωκόμενοι στο λιμάνι της Αβύδου και προσάραξαν τα πλοία τους το ένα κοντά στο άλλο, ώστε να σχηματίσουν ένα είδος φράγματος ενάντια στους Αθηναίους, που προσπαθούσαν να τα καταλάβουν. Η παρέμβαση του πεζικού και του ιππικού του Φαρνάβαζου εμπόδισε την ολοκληρωτική καταστροφή του πελοποννησιακού στόλου, ενώ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο ίδιος ο Φαρνάβαζος μπήκε στα νερά με το άλογό του για να προστατεύσει τους συμμάχους του.

Οι Αθηναίοι σε αυτή την αναμέτρηση κατόρθωσαν να αιχμαλωτίσουν 30 πλοία (ο Ξενοφών αναφέρει απώλεια 30 πελοποννησιακών πλοίων, ενώ ο Διόδωρος 10) και να επανακτήσουν 15 δικά τους που είχαν χάσει σε προηγούμενη μάχη στη θέση Κυνός σήμα. Όταν τελείωσε η ναυμαχία, έστησαν τρόπαιο σε ανάμνηση της νίκης τους και επέστρεψαν στη Σηστό. Από εκεί ο Θράσυλλος έπλευσε στον Πειραιά για να αναγγείλει τη λαμπρή νίκη και να ζητήσει ενισχύσεις, ενώ ο Θρασύβουλος, αφήνοντας 40 πλοία στη Σηστό, κατευθύνθηκε με τον υπόλοιπο στόλο έξω από τον Ελλήσποντο για να συλλέξει το συμμαχικό φόρο. Οι Πελοποννήσιοι από την άλλη αποτραβήχτηκαν με τον εναπομείναντα στόλο στην Άβυδο και παράλληλα απευθύνθηκαν στη Σπάρτη για την αποστολή στρατιωτικών και ναυτικών ενισχύσεων.⁴

1. Ξεν., Ελλ.. 1.1.1-1.1.7· Διόδ. Σ. 13.45.1-13.47.2. Βλ. επίσης Πλούτ., Αλκ. 27.

2. Buck, R.J., Thrasybulus and the Athenian Democracy (Historia Einzelschriften 120, Stuttgart 1998), σελ. 33-35· Bleckmann, B., Athens Weg in die Niederlage. Die Letzten Jahre des Peloponnesischen Kriegs (Stuttgart - Leipzig 1998), σελ. 42-56· Καραμούτσου-Τέζα, Σ., Ο Θρασύβουλος και ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (Διδ. διατρ., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1988), σελ. 71-77.

3. Αν και οι αρχαίες πηγές τονίζουν πως η άφιξη του Αλκιβιάδη στο σημείο της μάχης ήταν τυχαία, το σινιάλο που έκανε ο Αθηναίος στρατηγός υποδηλώνει ότι ίσως δεν επρόκειτο για απροσδόκητο γεγονός. Βλ. Kagan, D., The Fall of the Athenian Empire (New York 1987), σελ. 232. Κατά τον Ξενοφώντα ο Αλκιβιάδης κατέφθασε με 18 πλοία, ενώ κατά το Διόδωρο με 20.

4. Ξεν., Ελλ. 1.1.1-1.1.7· Διόδ. Σ. 13.45.1-13.47.2. Βλ. επίσης Πλούτ., Αλκ. 27· Buck, R.J., Thrasybulus and the Athenian Democracy (Historia Einzelschriften 120, Stuttgart 1998), σελ. 33-35· Kagan, D., The Fall of the Athenian Empire (New York 1987), σελ. 231-233· CAH 3V, σελ. 482· Bleckmann, B., Athens Weg in die Niederlage. Die Letzten Jahre des Peloponnesischen Kriegs (Stuttgart - Leipzig 1998), σελ. 42-56· ΙΕE Γ1, σελ. 289-290· Καραμούτσου-Τέζα, Σ., Ο Θρασύβουλος και ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (Διδ. διατρ., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1988), σελ. 71-77.