1. Γενεαλογία

Ήταν γιος του Αγχίση και της Αφροδίτης.¹ Καταγόταν από το τρωικό αρχοντικό γένος και στην Ιλιάδα αναφέρεται το γενεαλογικό δέντρο του, το οποίο ανάγεται στο Δία.² Κατά μια εκδοχή, τον μεγάλωσε ο άντρας της αδελφής του·³ κατά άλλη, η Αφροδίτη τον παρέδωσε στις ορεινές νύμφες και μετά το πέμπτo έτος της ηλικίας του τον οδήγησε στον πατέρα του.⁴ Μια τρίτη εκδοχή τον θέλει μαθητή του Χείρωνα.⁵

2. Ο Αινείας στον Όμηρο

Ο Αινείας παίρνει μέρος σε διάφορες φάσεις του Τρωικού πολέμου. Μεταξύ άλλων είναι ο αρχηγός των Δαρδάνων, του δεύτερου πιο σημαντικού λαού μετά τους Τρώες. Ο Όμηρος τον θεωρεί μαζί με τον Έκτορα, που είναι ξάδερφός του, τους καλύτερους πολεμιστές αλλά και συμβούλους. Κατά τον Όμηρο πάντα, οι Τρώες τον λατρεύουν σαν θεό. Είναι χαρακτηριστικοί οι επιθετικοί προσδιορισμοί που τον συνοδεύουν: Τρώων ἀγός, βουληφόρος, μήστωρ φόβοιο, ἄναξ ἀνδρῶν, μεγαλήτωρ, ἀτάλαντος Ἄρῃ, πόδας ταχὺς. Ακόμη και οι εχθροί του αναγνωρίζουν τη δύναμή του. Όμως, παρότι αναφέρεται πολλές φορές ότι είναι ο σημαντικότερος ήρωας των Τρώων, αν ασχοληθεί κάποιος με τις πράξεις του που θα στοιχειοθετούσαν αυτόν το χαρακτηρισμό, θα διαπιστώσει ότι καμιά ενέργειά του δεν ολοκληρώθηκε. Όταν κινδύνευε, δε σώθηκε με δική του προσπάθεια, αλλά με την επέμβαση των θεών, κυρίως της Αφροδίτης, αλλά και του Απόλλωνα και του Ποσειδώνα. Στην Ιλιάδα ο Αινείας είναι ο πλέον προστατευμένος από τους θεούς ήρωας, ο προορισμένος για υψηλά πράγματα. Στον Ομηρικό Ύμνο όμως εμφανίζεται ως ο μελλοντικός ηγεμόνας των Τρώων (στ. 196-197). Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, καθώς και τα λόγια του Ποσειδώνα στην Ιλιάδα, ότι δηλαδή τον Αινεία δεν πρόκειται να τον σκοτώσει κανείς (Υ339) και ότι μετά το θάνατο του Πριάμου θα γίνει ο αρχηγός των Τρώων και θα συνεχίσει τη γενιά των Δαρδάνων (Υ307 κ.ε.), θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο τρόπος παρουσίασης του ήρωα στην Ιλιάδα όφειλε να συνάδει με τα λόγια των θεών, οπότε και ο ήρωας δεν έπρεπε ούτε καν να βρεθεί σε κίνδυνο. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η στάση του Πριάμου απέναντι στον Αινεία, η οποία έκανε τον ήρωα να είναι θυμωμένος μαζί του (Ν460). Βεβαίως, δεν πρέπει να παραλείψουμε και την άποψη που υποστηρίζει ότι ο Όμηρος επιθυμούσε να εξάρει τον Έκτορα, οπότε δεν ήθελε άλλο ήρωα τέτοιου βεληνεκούς δίπλα του.

3. Ο Αινείας σε άλλες πηγές

Στα Κύπρια αναφέρεται, κατά τον Πρόκλο, ότι η Αφροδίτη διέταξε τον Αινεία να συνοδεύσει τον Πάρη στο ταξίδι του για την Ελένη, πληροφορία που συναντάμε και στα λατινικά έργα των Dictys Cretensis και Dares Phrygius.⁶ Στα Κύπρια καταγράφεται και η επίθεση του Αχιλλέα στο κοπάδι του Αινεία και η καταδίωξη του ίδιου, στοιχεία που οδήγησαν τον Αινεία στη συμμετοχή του στον πόλεμο (ακριβώς όπως περιγράφεται και στην Ιλιάδα)· αναφέρεται επίσης το όνομα της συζύγου του, της Ευρυδίκης, πληροφορία που υπάρχει και στο έργο Μικρά Ιλιάς του Λέσχη. Στο έργο Ιλίου Πέρσις του Αρκτίνου περιγράφεται και ο Δουρείος Ίππος. Κατά την εκδοχή αυτή, κάποιοι από τους Τρώες πρότειναν να ρίξουν το ξύλινο άλογο στη θάλασσα, αλλά υπερίσχυσε η άποψη να το βάλουν στην πόλη. Τότε δύο φίδια εμφανίστηκαν και έπνιξαν το Λαοκόωντα και τον ένα από τους γιους του. Βλέποντάς το ο Αινείας, έφυγε με τους δικούς του προς την Ίδη. Ο Αρκτίνος τοποθετεί το γεγονός αυτό πριν από την καταστροφή της Τροίας, οπότε ο Αινείας σύμφωνα με το έργο Ιλίου Πέρσις παρέμεινε στην Τροία.

Στις πηγές αυτές εμφανίζονται χαρακτηριστικά του Αινεία που συναντάμε και στην Ιλιάδα. Η αντίληψη ότι ο Αινείας ήταν ο πρόμαχος και ο σύμβουλος των Τρώων διατηρήθηκε και τους επόμενους αιώνες.

4. Ο Αινείας και η τύχη της Τροίας

Στην αποχώρηση του Αινεία από την Τροία πριν από την καταστροφή αναφέρεται και ο Σοφοκλής στο έργο του Λαοκόων.⁷ Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, ο οποίος επισημαίνει τη συγκεκριμένη τραγωδία, παραδίδει ότι ο Αινείας έφυγε για την Ίδη γιατί τον διέταξε ο πατέρας του ενθυμούμενος την προτροπή της Αφροδίτης αλλά και εξαιτίας του περιστατικού με το Λαοκόωντα, το οποίο θεώρησε προάγγελο της καταστροφής της Τροίας. Ο ήρωας εικονίζεται να στέκεται μπροστά στην πύλη ανάμεσα στους δικούς του ανθρώπους έχοντας τον πατέρα του στην πλάτη, ενώ τον ακολουθεί πλήθος Τρώων. Γενικά ήταν διαδεδομένος ο μύθος ότι ο Αινείας εγκατέλειψε την πολιορκούμενη πόλη, τόσο στις γραπτές πηγές όσο και σε αναπαραστάσεις νομισμάτων. Την αναλυτικότερη περιγραφή του μύθου τη δίνει ο Ελλάνικος (5ος αι. π.Χ.).⁸

Παραλλαγή του μύθου παραδίδει ο Ξενοφώντας. Κατά το συγγραφέα, ο Αινείας είχε τη φήμη του ευσεβή, επειδή έσωσε τον πατέρα του και τις εικόνες των θεών και έτσι οι εχθροί επέτρεψαν μόνο σε αυτόν να κρατήσει την περιουσία του.⁹ Αυτή την εκδοχή ακολουθούν και άλλοι συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίοι.

Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ο Αινείας παρέμεινε στη χώρα, σύμφωνα με το μύθο που ήθελε τον ήρωα να είναι άρχοντας και μάλιστα στη Δάρδανο. Πιστεύουν μάλιστα κάποιοι ότι δεν πήγε ο ίδιος στην Ιταλία αλλά κάποιος άλλος Αινείας ή ο γιος του Ασκάνιος. Στα παιδιά του Αινεία αποδίδουν πόλεις της Φρυγίας την ίδρυσή τους (Ασκανία, Αρίσβη, Γεντίνος),¹⁰ ενώ επιδεικνυόταν ο τάφος του ήρωα στη Βερεκυνθία.¹¹

Ο μύθος σύμφωνα με τον οποίο η κυριαρχία της χώρας πέρασε μετά το θάνατο του Πριάμου στον Αινεία και ότι γενικώς αποτελούσε έναν επικίνδυνο αντίζηλο της βασιλικής οικογένειας, όπως ήδη παρουσιάζεται στην Ιλιάδα (Υ180, Ν460), σχετίζεται με το μύθο που περιγράφει τον Πάρη να αποκλείει από τιμητικά αξιώματα τον Αινεία· γι’ αυτό ο Αινείας ανέτρεψε τον Πρίαμο και πρόδωσε την Τροία στους Αχαιούς. Έτσι αναφέρεται ότι οι Αχαιοί τού επέτρεψαν να σώσει την οικογένεια και την περιουσία του.¹²

5. Ο Αινείας ταξιδεύει

Η αρχαιότερη πηγή για τη μετανάστευση του Αινεία προς τη Δύση είναι το έργο Ιλίου Πέρσις του Στησιχόρου από την Ιμέρα (Σικελία) (630-556 π.Χ.), όπως μας πληροφορεί η Tabula Iliaca Capitolina¹³ (15 π.Χ.)· ο Αινείας παρουσιάζεται ήδη στο Σίγειο να ανεβαίνει στο πλοίο κρατώντας το μικρό Ασκάνιο από το χέρι, ακολουθούμενος από το σαλπιγκτή Μίσηνο και τον Αγχίση που κρατά το Παλλάδιο. Η όλη σκηνή περιγράφεται στην πηγή ως εξής: «Ο Αινείας με τους δικούς του στην Εσπερία».¹⁴ Τα προβλήματα της συγκεκριμένης πηγής είναι πολλά και επισημάνθηκαν ήδη από το 19ο αιώνα,¹⁵ χωρίς να μας απασχολεί αυτή τη στιγμή το συγκεκριμένο θέμα. Πιθανόν όμως επηρέασε τους μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως θα δούμε πιο κάτω. Το σίγουρο είναι ότι ο Στησίχορος έγραψε το έπος Ιλίου Πέρσις επηρεασμένος από τα ομηρικά έπη, τα οποία ήταν ήδη διαδεδομένα στη Δύση, φυσικό επακόλουθο του αποικιστικού ρεύματος που είχε προηγηθεί. Και στον Ελλάνικο, κατά το Διονύσιο, υπάρχει αναφορά για ταξίδι του Αινεία (μαζί με τον Οδυσσέα) στην Ιταλία, όπου και ίδρυσε τη Ρώμη δίνοντάς της το όνομα μιας γυναίκας από την Ιλλυρία, η οποία, έχοντας κουραστεί από την περιπλάνηση, προέτρεψε τις συντρόφισσές της να κάψουν τα πλοία.¹⁶ Και στους Δίκτυ και Δάρη επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο και παραλλαγές. Έτσι με την πάροδο του χρόνου δημιουργήθηκε ένας τυπικός μύθος περιπλάνησης του Αινεία, του οποίου βασικές πηγές είναι η Ρωμαϊκή Αρχαιολογία του Διονυσίου από την Αλικαρνασσό και η Αινειάδα του Βιργίλιου.

5.1. Ο Αινείας στον ελλαδικό χώρο

Με βάση τη Ρωμαϊκή Αρχαιολογία και την Αινειάδα, το ταξίδι του Αινεία προς τη Δύση ξεκίνησε με την άφιξή του στην Παλλήνη της Χαλκιδικής,¹⁷ νότια ακριβώς από την πόλη Αίνεια,¹⁸ και ολοκληρώνεται στο Δρέπανον στης Σικελίας (το σημερινό Τράπανι). Ενδιάμεσα υπάρχουν 14 περιοχές ή πόλεις που σχετίζονται με το ταξίδι του Αινεία. Στον ελλαδικό χώρο πέρασε από τη Σαμοθράκη, τη Δήλο (όπου κατά μία εκδοχή κοιμήθηκε με την κόρη του μάντη Ανίου, η οποία γέννησε το γιο του, που τον ονόμασαν Άνδρο· αυτός εγκαταστάθηκε στο αιγαιοπελαγίτικο νησί που πήρε το όνομά του), την Κρήτη (όπου έχτισε κοντά στις Κυδωνίες μία μικρή πόλη που την ονόμασε Πέργαμο), τα Κύθηρα (όπου έχτισε ναό της Αφροδίτης), ίδρυσε δύο πόλεις στη λακωνική ακτή απέναντι από τα Κύθηρα, την Αφροδισιάδα και την Ήτιδα (από το όνομα της κόρης του), ανανέωσε τη σχέση με τους Αρκάδες, στη χώρα των οποίων έμεινε αρκετό καιρό.¹⁹ Στην πορεία προς την Ιταλία, ο Αινείας με τους Τρώες του ξεχειμώνιασαν στη Ζάκυνθο, όπου αφιέρωσαν αγώνες κυρίως δρόμου εφήβων στο νεοσύστατο ναό της Αφροδίτης. Στην Αφροδίτη και τον Αινείαν αφιερώθηκαν ξόανα. Συνέχισαν στη Λευκάδα, όπου αφιέρωσαν ναό στην Αφροδίτη Αινειάδα.²⁰ Η πορεία συνεχίστηκε στο Άκτιον και την Αμβρακία (στο Άκτιον υπήρχε ναός της Αφροδίτης Αινειάδας και στην Αμβρακία ναός της Αφροδίτης και ηρώο του Αινεία) προς το Βουθρωτό. Από εκεί ο Αινείας με λίγους εκλεκτούς συντρόφους του πήγε στο μαντείο της Δωδώνης να πάρει χρησμό και, όταν επέστρεψε, ξεκίνησε το πέρασμα στην απέναντι ακτή με καθοδηγητές του στόλου Αρκάδες.

5.2. Ο Αινείας στην Ιταλία και Σικελία

Ο Αινείας με τη συνοδεία του πήγε στο Αθήναιον (castrum Minervae) και έμεινε στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας αρκετό διάστημα. Στην Καλαβρία συναντήθηκε και με το Διομήδη.²¹ Οι τοπικές παραδόσεις θέλουν τον Αινεία να παραμένει στην περιοχή, όπου και πεθαίνει, αλλά και τον Αγχίση να πεθαίνει και να θάβεται εκεί. Στη συνέχεια πέρασε στη Σικελία, στο Δρέπανον.²² Εκεί συνάντησε Τρώες υπό τους Έλυμο και Αιγέστη, τους οποίους βοήθησε να χτίσουν δύο νέες πόλεις, την Έγεστα και τα Έλαμα.²³ Κατά το Βιργίλιο ο Αινείας βρέθηκε δύο φορές στο Δρέπανον: αρχικά στους πρόποδες της Αίτνας, αφού ξέφυγε από τους Κύκλωπες παίρνοντας μαζί του έναν από τους συντρόφους του Οδυσσέα, περιέπλευσε νότια του νησιού και κατέληξε στο Δρέπανον, όπου πέθανε ο Αγχίσης. Μεσολάβησε το ταξίδι στην Καρχηδόνα και στην επιστροφή κατέληξε πάλι στο Δρέπανον, οπότε και συνάντησε τους δυο Τρώες.

5.3. Ο Αινείας στην Καρχηδόνα

Ο συγκεκριμένος μύθος εμφανίζεται κυρίως στο έργο του Βιργίλιου.²⁴ Η περιπέτεια της Καρχηδόνας τοποθετείται μεταξύ των δύο παραμονών του ήρωα στο Δρέπανον. Όταν ο στόλος βρισκόταν στο Τυρρηνικό πέλαγος, έστειλε η Ήρα (Juno) μια θύελλα που έριξε τα καράβια στα παράλια της Αφρικής. Η βασίλισσα της χώρας Διδώ δέχτηκε φιλικά τους αιτούντες προστασία στην Καρχηδόνα. Με οδηγία της Αφροδίτης (Venus), η Διδώ ερωτεύτηκε τον Αινεία, στον οποίο και ενέδωσε. Η Ήρα και η Αφροδίτη είχαν συνεννοηθεί να τους παντρέψουν με στόχο τη συνένωση των δύο λαών. Όταν μαθεύτηκε το νέο, ο Iarbas, γιος του Δία (Jupiter) και περιφρονημένος μνηστήρας, παρακάλεσε τον πατέρα του να μεσολαβήσει ώστε να μην πετύχει το σχέδιο. Ο Δίας διέταξε μέσω του Ερμή (Mercur) τον Αινεία να εγκαταλείψει την Καρχηδόνα, κάτι το οποίο ο ήρωας με λύπη του το έκανε. Η Διδώ στην απελπισία της έπεσε στο σπαθί που είχε αφήσει ο Αινείας και πέθανε.²⁵

5.4. Ο Αινείας στις δυτικές ιταλικές ακτές

Από το Δρέπανον ο Αινείας συνέχισε τη διαδρομή του προς το λιμάνι του Παλίνουρου (Palinurus) στη Λευκανία, το οποίο πήρε το όνομά του από το σύντροφο του Αινεία Palinurus, ο οποίος πέθανε εκεί. Στη συνέχεια έφτασε σε νησί κοντά στο Paestum, το οποίο ονομάστηκε Λευκασία (Leucasia ή Leucosia, σημ. Piana) από το όνομα εξαδέλφης του ήρωα που πέθανε εκεί, για να συνεχίσει στο επόμενο λιμάνι της χώρας των Οπικών, που ονομάστηκε Μίσηνος (Misenus) από έναν ευγενή Τρώα. Σε ένα κοντινό νησί δόθηκε το όνομα Προχύτη (Prochyta) από συγγενή του Αινεία, και το παρακείμενο ακρωτήριο ονομάστηκε Καιήτη από τη μαμή του ήρωα. Τέλος έφτασαν στο Λαυρεντόν (Laurentum), το οποίο ήταν, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους συγγραφείς, η πρωτεύουσα του Λάτιου και έδρα του βασιλιά Λατίνου.²⁶

Και αν έτσι ταξιδεύει τον Αινεία ο Διονύσιος, ο Βιργίλιος στέλνει τον ήρωα από το Παλίνουρον στα παράλια της Κύμης. Ο Αινείας παρουσιάζεται να επισκέπτεται το ναό του Απόλλωνα και το σπήλαιο της Σίβυλλας, που βρίσκονταν στο ιερό άλσος της Εκάτης. Εκεί παρακάλεσε τη Σίβυλλα Δηιφόβη, που προφήτεψε δύσκολες μάχες στο Λάτιο, να τον κατεβάσει στον Άδη για να συναντήσει τον πατέρα του. Η Διηφόβη συναίνεσε, με την προϋπόθεση να θάψει ο Αινείας το σύντροφό του που βρίσκεται νεκρός κοντά στο στόλο του. Επιστρέφοντας ο ήρωας έμαθε για το θάνατο του Μισήνου. Αφού τον έθαψε, βρήκε με τη βοήθεια περιστεριών το χρυσό κλαδί που του είχε ζητήσει η Σίβυλλα και επέστρεψε. Με τη συνοδεία της κατέβηκε στον Άδη. Όταν επανήλθε στον επάνω κόσμο, ο Αινείας έπλευσε προς την Καιήτη, για να καταλήξει μέσω του Κιρκαίου στις εκβολές του Τίβερη (Βιργ., Αιν. 6.13-7.36).

5.5. Ο Αινείας στις εκβολές του Τίβερη και στο Λάτιο²⁷

Φτάνοντας στο Λωρεντόν (Laurentum), οι Τρώες έστησαν σε απόσταση περίπου 4 σταδίων από την ακτή ένα στρατόπεδο με τείχος και τάφρο. Η περιοχή ονομάστηκε Τροία.²⁸ Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του μύθου σχετικά με την επιλογή της θέσης. Μεταξύ αυτών και η εκδοχή του Βάρρωνος, ο οποίος αναφέρει ότι κάθε πρωί από τότε που έφυγε από την Τροία ο Αινείας παρακολουθούσε τον Αυγερινό, το αστέρι της Αφροδίτης, μέχρι που στις ακτές του Λάτιου έπαψε να φωτίζει· τότε κατάλαβε ότι έφτασε στη γη της επαγγελίας.²⁹ Αργότερα οι Τρώες έχτισαν στον παρακείμενο λόφο την πόλη Λαβίνιον. Αρχικά οι ντόπιοι με αρχηγό το βασιλιά Λαβίνο προσπάθησαν να εμποδίσουν τους Τρώες, αλλά στη συνέχεια έκλεισαν ειρήνη, και ο Αινείας παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά, τη Λαβινία, οπότε οι δυο λαοί συνενώθηκαν και αποτέλεσαν τους Λατίνους. Ο Αινείας βασίλευσε 3 χρόνια. Τον τέταρτο χρόνο αναγκάστηκε να διεξαγάγει πόλεμο κατά του Τυρρηνού (του ανιψιού της γυναίκας του Λαβίνου) και του Μεσέντιου (αρχηγό των Τυρρηνών). Κατά τη μάχη ο Αινείας σκοτώθηκε ή μάλλον μεταφέρθηκε στον ουρανό για να θεωρηθεί πλέον θεός (Indiges).³⁰

5.6. Ο Αινείας και η Ρώμη

Κατά μία εκδοχή, ο Αινείας συνάντησε τον Οδυσσέα και ίδρυσαν μαζί τη Ρώμη.³¹ Κατά άλλη μετονόμασε, μαζί με τον Εύανδρο, την αποικία Βαλέντια σε Ρώμη. Υπάρχει και η εκδοχή που θέλει την πόλη να παίρνει το όνομα της Ρώμης, συζύγου του Αινεία. Πάντως η επικρατέστερη παραλλαγή του μύθου είναι η εξής: Ο γιος του Αινεία Ίουλος ίδρυσε τη μητρόπολη της Ρώμης Alba Longa. Σε αυτόν και τη μυθική γενεαλογία της Αφροδίτης ανάγει την καταγωγή της η Ιουλία γενιά. Από τον Ίουλο λοιπόν προέρχεται το όνομα Ιούλιος (Iulius) που έφεραν πολλοί επιφανείς Ρωμαίοι, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας. Ο Σίλβιος, ο άλλος γιος του Αινεία, διαδέχθηκε τον αδελφό του στην Alba. Έτσι όλοι οι βασιλείς της Alba έφεραν το cognomen Silvius. Από το ένα ή το άλλο γένος κατάγονταν οι δίδυμοι Ρώμος και Ρωμύλος, οι οποίοι ίδρυσαν τη Ρώμη.³² Έτσι κατέληξε ο Αινείας να θεωρείται ο αρχηγέτης του ρωμαϊκού λαού.

6. Ερμηνεία του μύθου του Αινεία

Είναι φανερό ότι οι περισσότερες πηγές που αναφέρονται στις περιπέτειες του Αινεία είναι ελληνικές. Οι ρωμαϊκές πηγές είναι μεταγενέστερες. Εξετάζοντας αρχικά τις ελληνικές πηγές, μπορούμε να τις ερμηνεύσουμε ως εξής:

Όταν οι Έλληνες πήγαν στην Ιωνία, βρήκαν το μύθο του Αινεία, τον οποίο και ελληνοποίησαν. Μέσω του Ομήρου ο μύθος του Αινεία εντάχθηκε οριστικά στον τρωικό μυθολογικό κύκλο και κατ’ επέκταση έγινε ιδιαίτερα γνωστός. Όπως ήταν φυσικό, «ταξίδεψε» μαζί με τους Έλληνες στη Δύση κατά τη διάρκεια του Β΄ Αποικισμού. Πιστός στις μυθολογικές αρχές, ο Αινείας εγκαταστάθηκε όπου υπήρχαν ναοί της Αφροδίτης, η οποία σε πολλές περιπτώσεις αντικατέστησε τη λατρεία της φοινικικής Αστάρτης – οπότε και ο Αινείας μάλλον εκδίωξε κάποιον τοπικό ήρωα. Οι διάφορες πόλεις στις οποίες βρέθηκε ή όσες ίδρυσε ο Αινείας στα ταξίδια του πρέπει να ενταχθούν στο δίκτυο των εμπορικών σταθμών των Ελλήνων, για εμπορικούς και αποικιστικούς λόγους. Δεν αρκεί όμως αυτή η προφανής ερμηνεία, δεδομένου ότι ο μύθος δεν αναπτύχθηκε γραμμικά. Ας μην ξεχνάμε ότι κατά μία εκδοχή ο Αινείας πέθανε στη Θράκη! Στο πλαίσιο νεότερων επιστημονικών ερευνών κερδίζει έδαφος η άποψη του πολιτικού και κοινωνικού ρόλου του μύθου. Ο Αινείας ίδρυσε πόλεις και ναούς. Αυτό σίγουρα παραπέμπει στην ανάγκη που είχαν οι παλαιές γενεές των πόλεων αυτών να αναγάγουν την καταγωγή τους στον ήρωα ή σε άτομα γύρω από αυτόν (παιδιά, ακόμα και συντρόφους), με σκοπό να θεμελιώσουν δικαιώματα στο ιερατείο του ναού ή άλλα προνόμια στην πόλη. Φαίνεται ότι ο μύθος έφτασε στο Λάτιο τον 6ο αι. π.Χ., αλλά χρειάστηκαν αρκετοί αιώνες μέχρι να αποτελέσει σταθερή αξία του ρωμαϊκού μύθου. Αρχικά, το στοιχείο που κυριάρχησε ήταν η μεταφορά από τον Αινεία, το γιο της Αφροδίτης, του παλλαδίου και των Πενατών στο Λάτιο. Από εκεί και πέρα με τη βοήθεια των συγγραφέων δημιουργήθηκε ο μύθος που θέλει τον ήρωα σε σχέση με τη Ρώμη: από τον Τιμαίο και τον Κάτωνα, στο De familiis Troianis του Βάρρωνος (όπου πρώτη φορά κατασκευάζεται η γενεαλογία των παλαιών ρωμαϊκών γενών με αναφορά στην τρωική καταγωγή τους), την Αινειάδα του Βιργίλιου και τη Ρωμαϊκή ιστορία του Διονυσίου του Αλικαρνασσέως. Ήδη με το Βάρρωνα γίνεται σαφές ότι η προσπάθεια της σύνδεσης Ρώμης και Τροίας δεν είναι τυχαία. Το 129 π.Χ. εμφανίζεται στα νομίσματα ιουλιανής κοπής το κεφάλι της Αφροδίτης, μητέρας του Αινεία. Στη γενεαλογία του Βάρρωνος γίνεται η σύνδεση του Ιουλίου γένους με τον Αινεία. Είναι η αρχή της αξιοποίησης του μύθου του Αινεία από την πολιτική.³³

7. Ο Αινείας στην τέχνη

Στα αρχαία κείμενα υπάρχουν περιγραφές για χάλκινο άγαλμα στην αγορά του Άργους (Παυσ. 2.21.2). Επίσης στην Ολυμπία το άγαλμα του Αινεία εντασσόταν σε σύμπλεγμα αγαλμάτων (Παυσ. 2.22.2), ενώ ο Παρράσιος τον είχε αναπαραστήσει μαζί με τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη (Πλίν., ΦΙ 35.71). Στην Alba άγαλμα του ήρωα βρισκόταν σε κρήνη,³⁴ ενώ άλλο γλυπτό υπήρχε στο Forum Augustum (Ovid, Fasti 5.563). Από το άγαλμα του Αινεία στην Αγορά της Πομπηίας διασώζεται επιγραφή.

Βεβαίως έχουν διασωθεί απεικονίσεις του Αινεία και των περιπετειών του σε άλλα αγάλματα, αλλά και σε ανάγλυφα, μωσαϊκά, πολύτιμους λίθους, αγγεία και νομίσματα. Η θεματολογία προέρχεται από όλο το μυθικό κύκλο, δηλαδή εκτείνεται από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι τα ταξίδια του. Το πιο γνωστό μοτίβο είναι αυτό του Αινεία με το γηραιό πατέρα του στον ώμο και πολλές φορές με ένα ακόμη πρόσωπο με τη μορφή μικρού παιδιού. Σε αρκετές περιπτώσεις ακολουθείται από μία ή δύο γυναικείες φιγούρες, την Κρέουσα και την Αφροδίτη.

Οι περιπέτειες του Αινεία, κυρίως μέσα από την Αινειάδα, ενέπνευσαν τους μεταγενέστερους, με αποτέλεσμα πολλά και σημαντικά έργα τόσο της λογοτεχνίας, της όπερας και του θεάτρου όσο και των εικαστικών τεχνών να τις έχουν ως θέμα ή ως έμπνευση.